Page:Thresor de la langue francoyse, 1606, 1, Masset, Aegidius, Nomenclator.djvu/12

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
A LA LANGVE FRANCOYSE 7


Exceptis nominibus in e, femininum, qua veniunt ex Latinis femininis, & qua retinent ipsorum genus, vt Iustitia. Vt & sunt omnia alia qua reddita Latine, sunt feminina, vt, mensa, educatio, mercatura, &c.


Excipe hæc, gladius, morbus, dies, annus, cursus, quæ sunt feminina.

Sunt masculina, in é masculinum, vt, frumentum, gratum, clericatus, sed Comitatus, & Ducatus sunt communia.

Exceptis nominibus deriuatio ex Latinis in tas, vt, liberalitas.


In Eu sunt masculina, vt, Ignis, iocus, locus. Ad hac in y, vt, audax, maritus, amicus.

Exceptis bis, misericordia, fides, lex, paries.

Nomina in ou, sunt masculina, Clauus, foramen, & in v, Festuca.

Excipe hoc. Virtus.

Deinde nomina in b c d f g l p q r, qua sunt omnia masculina.

Excipe, Nauis, fitis, clauis.

In m, sunt masculina excipe, Fames.

In n quoque maxima pars, Canis, præda, &c.

Excipe, manus, finis, ratio, cantilena, domus, carcer, modus, redemptio, & omnia qua veniunt ex Latinis in io, vt, dispositio.


In t masculina, Bona Fortuna, honos.

Excipe fauor, odor, calor, ardor profunditas, latitudo, altitudo, color, densitas, flos, timor. Imo turris, mare, sed amor, pro cupidine est feminini generis, pro amititia est masculini.

In s sunt masculina, os, brachium.

Excipe. Ouis, cochlys, semel, perdix.

Int maxima pars sunt participia, actusa, vt, Dormiens iniuria, fors, portus.

Imo in d, quod sonat vt t, periculum.

Excipe. Mors, pars, aula, sylua, iumenturn, gens , dens. Etiam quandoque masculini generis.

Quod ad diminutiua, illa seique suntur ipsorum terminationem.

Denique infinitius uerborum, aduerbia, & prepositiones, pro nominibus habitat sunt masculini generis.

________________________________________________________

DE FORMATIONE FEMI-

NINORVM


FOrmantur addendo e, masculinis, vt, Amicus, amica, magnus, magna.

In nominibus in s, illa geminatur, vt, Inferior, subfrigidus, subfrigida.

Masculina in c, adsciseunt h, vt, Albus, alba, ficcus, heen.


Exceptis hic Græcus, turca, publicus, qua habent Græca, publica.

F, mutatur in v, vt, Viuus viua.

Nomina in x, illud mutant in f, felix.

Excipe. Falsus, quod facit falsa.

Hac non mutant x, prefixus, prefixa, perplexus, perplexa.

Hac nomina qua doplicem habent terminat ionem, pulcher, nouus, (quibus vtimur sequente dictione inchoata à consonante, vt, pulcher equus, nouue liber) & bel nouuel, sequente vocali, vt, accidens nouum, pulcher homo : Hic duobus addenda le, formantur feminina, pulchra, noua.

Masculina in l n t, formant feminina, illa geminando, vt, Fidus, fida, bonus, bona, duriusculus, duriuscula.

Nomina in c femininum qua non conueniunt sub eadem terminatione adsciseunt sse, vt, Princeps, Principissa, magister, magistra, hospes, hospita, peccator, peccatrix.

Alia iuxta Latinos, Tutor, tutrix, Imperator, Imperatrix, Deus, Dea, Dux, Ducissa, Rex, Regina, filius, filia, clericus, clerica, lupus, lupa, latro, nepos, neptis.

Nomina auium & piscinum, aliquando, sul eodem genere & terminatione vt cumque sexum significant, vt, Passer, lepus, ardua, lucius, anguilla, allauda, &c.

_____________________________________________________

DE GRADIBVS COMPARATIONIS.


ADdendo plus & minus, aut nimium, nimis parum, habemus comparatiuum, vt, Doctus, doctior, & indoctior, vt & est a particula. Tres fort & bien grandement, &c. Faciunt superlatiuum, vt, Doctissimus, sapientissimus, & honestissimus, dirissimus. Recipiunt vt quoque omnis alia aduerbia quantitatiua, vt, Satis, mediocriter, honeste, æque, &c.

Exceptez les nom s en e, feminin, qui viennent des Latins feminins, & qui retiennent leur mesme genre comme Iustice, Ainsi que sont tous les autres qui renduz Latins sont feminins, comme, table, nourriture, marchandise, &c.

Excepte, espée, maladie, iournée, année, course, qui sont feminins.

Sont masculins, en é masculin, comme, blé, gré, clergé, mais Comté, & Duché sont indifferens.

Excepté les noms deriuez des Latins en tas, comme, liberalité, &c.

En Eu sont masculins comme, feu, ieu, lieu. Aussi en y, comme, hardy, mary, amy.

Excepte ces feminins, mercy, foy, loy, paroy.

Les noms en ou, sont masculins, vn clou, vn trou, & en v, vn festu.

Excipe la Vertu.

Plus les noms en b c d f g l p q r, sont tous masculins.

Excepté la nef, la soif, la clef.

En m, masculins, excepté la faim.

En n sont masculins, la pluspart, Chien, butin, &c.

Excepté la main, la fin, raison, chanson, maison, prison, façon, rançon, & tous ceux qui viennent des Latins en io, comme, la disposition.

En r masculins, Heur, honneur.

Excepté, faueur, odeur, chaleur, ardeur, profondeur, largeur, hauteur, couleur, espaisseur, fleur, frayeur, Mesmement vne tour, la mer, mais amour pour conuoitise est feminin, pour amitié est masculin.

En s masculins, vn os, bras.

Excepte, vne brebis, vne vis, vne fois, vne perdris,

En t, la pluspart participes actifs, comme, Dormant, le tort, le fort, le port.

Mesmes en d, qui sonne comme t, hazard.

Excepte la mort, part, court, forest, iument, gent & dent. Aussi quelquesfois masculin, La dent, &c, le dent.

Pour les diminutifs, ils suyuent leur terminaison.

Finalement les infinitifs des verbes, les aduerbes, les prepositions, prises pour noms, sont tous masculins.

_______________________________________________

DE LA FORMATION DES

FEMININS.


ELle se fait adioustant vn e, aux masculins, comme, Amy, amye, grand, grande.

Es noms en s, on la redouble, comme, Bas, baffe : frais fait fraische.

Les masculins en c, prennent h, comme, Blanc, blanche, sec, seche.

Excepte Grec, turc, public, qui font Grecque, turque, publicque.


F se change en u, comme, vif, viue.

Les noms en x, le changent en s, heureux, heureuse.

Excepté faux, qui fait fausse.

Ceux-cy ne changent x, prefix, prefixe, perplex, perplexe.

Ces noms qui ont double terminaison, beau, nouveau, (dont on vie suyuant vne diction qui commence par consone, comme, beau cheual, nouueau liure) & bel, nouuel, suyuant une voyelle, comme, Nouuel accident, bel homme : A ces deus adioustant le, on forme les feminins, belle, nouuelle.

Les masculins en l n t, font leurs feminins en les doublant, comme, Loyal, loyalle, bon, bonne, duret, durette.

Les noms en e feminin qui ne conuiennent pas soubs vne mesme terminaison, prennent sse, comme, Prince, Princesse, maistre maistresse, hoste, hostesse, pecheur, pecheresse.

Les autres suyuant les Latins, Tuteur, tutrice, Empereur, Emperieure, & Imperatrice, Dieu, Deesse, Duc, Duchesse, Roy, Royne, fils, fille, clerc, clergesse, loup, louue, larron, larronnesse, nepueu, niece.

Les noms des oyseaux & des poissons, quelquesfois soubs vn mesme genre & terminaison signifient l’vn & l’autre sexe, comme, Moyneau, ou passereau, vn lieure, vn heron, vn brochet, vne lamproye, vne anguille, vne alloüette.

_______________________________________________

DES DEGREZ DE COMPARAISON.


Adioustant plus, & moins, ou trop, & trop peu, quelquesfois nous auons le comparatif, comme, Docte, plus docte, & moins docte. Comme ces particules. Tres, fort, bien, grandement, &c. Font le superlatif, comme, Tresdocte, fort sçauant, & bien honeste, grandement riche. Ils reçoyuent aussi tous autres aduerbes de quantité, comme, assez, moyennement, honnestement, raisonnablement, autant.


iij