Page:Rivaudeau - La doctrine d’Epictète stoïcien.djvu/57

Cette page n’a pas encore été corrigée
— 55 —


âme égale et bonne ; se servir des biens qui sont donnés pour les nécessités de la vie comme si l’on ne s’en servait pas ; les rendre à Dieu ou-à la fortune aussitôt qu’on nous les redemande ; mettre toute sa félicité dans l’âme et dans le repos d’une bonne conscience ; acquiescer au gouvernement de la Providence divine comme un gouvernement très juste, très sage et salutaire bien qu’il nous paraisse parfois très rude (1). » Voilà l’essentiel de la doctrine d’Épictète. Les paradoxes stoïciens choquent quelque peu la raison,. il le reconnaît, mais ne sont-ils pas, malgré tout, préférables aux préceptes si lâches de la morale d’Aristote (2).

Wolf a donc trouvé dans Épictète ce qu’il faut pour fortifier l’âme et pour satisfaire à ses goûts d’humaniste. Traduire et commenter le Manuel et les Entretiens, quelle écrasante besogne et l’on comprend qu’il ait reculé si longtemps devant cette tâche, faute de loisirs. Il l’accomplit cependant tout à son honneur.

(1) Cf. Préface citée : « Sed hoc mihi accidere scio, pro varietate lectionis animum quoque meum varie affici neque me unquam vel mei minus pœnitere, vel asquiore animo casus humanos ferre, quam cum ea scripta lego, quar animum a sollicitudine corporis et externarum rerum, ad curationem mentis avocant et traducunt. In quo genere, cum a sacris litteris discessum est, nihil unquam efficacius legisse mihi videor iis scriptis, Si quis igitur, inquam, animo vacuo, tranquillo, et in unam rem qua de agitur intento hsec considerarit inveniet, opinor, nihil verius, nihil utilius, nihil magis pium posse prsecipi quam quas horum libellorum summa est, Deo et naturae parendum de omnibus, quoad possis, bene merendum nocendum nemini aliorum injurias tolerandas quicquid sine culpa nostra acciderit, aequi bonique faciendum utendum esse his rebus quse ad vit» necessitatem dantur, quasi non utare easdemque repetenti Deo, seu fortunée (ut vulgo loquimur) alacriter restituendas felicitatem in animo sibi bene conscio, tranquilloque reponendam in divina denique rerum humanarum administratione, ut et aequissima et sapientissima et nobis salutari, quamvis peracerba ssepe videatur, acquiescendum. »

(2) Ibid. « Scio Paradoxa Stoicorum improbari multis, quorum ei Ludovicus Carinus fuit doctissimus et humanissimus senex. Qui cum ei conversionem meam corrigendam pro amicitia nostra exhibuissem magis sibi probari dixit, verioremque videri doctrinam Aristotelis qui virtuti et sapientise principatum sic deferret, ut tamen commodis etiam corporis et fortunée muneribus felicitatem augeri atque exornari non negaret, ac discrimen aliquod inter hominem et Deum constitueret et affectus a Natura datos non amputaret, sed putaret, non tolleret sed moderaretur; eumque virum bonum et sapientem statueret, non qui optari facilius quam s’perari posset, sed qui in natura rerum inveniretur. »