Page:Monet - Invantaire des deux langues, 1635.djvu/22

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.

triduum viſam te denuò. D’aujourd’hui à dix ans, à peine qu’aucun de cete compagnie ſoit an vie : Decimo poſt hanc diem anno, vix contingat, vt de hoc cœtu quiſquam ſuperſtes fuerit.

15 À, limite la meſure, l’etandue, d’vn lieu : Celticum, A, modum loci certis ſinibus determinat. La Seine coule à ſoiſante pas de notre porte : Sexageſimo paſſu ab noſtra ianua, præterfluit Sequana fluuius. L’annemi a campé à vne demie lieüe de nos tranchées : Vnum dumtaxat milliare ab noſtris munitionibus, hoſtis caſtra poſult. A deus iets de pierre de ce ruiſſeau, tu rancontreras force gibier : Altero lapidis iactu ab hoc riuo, venaticæ alitis affatim deprehendes. Du premier coup d’arquebuſe, il a donné à vn trauers d’ongle du blanc : Ipſo primo catapultæ iactu, tranſuerſum vnguem ab ſcopo, glandem defixit.

14 À, determine la quantité des choſes, qu’on meſure, qu’on iauge, qu’on peſe : Gallicum, A, earum rerum definit modum, & habitum, quæ pondere, aut menſura exiguntur. Ie te marquerai, à vne once prés, le pain que mangera l’armée, chaque mois : Quantum menſtrui panis abſumturus ſit totus exercitus, ſic tibi deſignauero, vt vna vix aberrem vncia. Pour auoir du bon vin cuit, le mouſt ſe doit conſumer ſur le feu, iuſques à deus tiers, ou la moitié du moins : Ad optimæ notæ coquendum defrutum, abſumi muſtum in aheno oportet, ad duas tertias, aut certè ad medias. Les blés, & vins de cete ſaiſon, ſont decheus chés nous, à vne dixieme de tare : Apud nos, huius anni frumenta, & vina, in cellis deceſſere ex portione decima.

15 À, taxe la valeur, & ſomme d’vne choſe eſtimable : Vernaculum, A, cuiuſlibet rei pretium certa æſtimatione definit. Soiſſante ans auant notre âge, l’ecu ſol etoit à trance cinq ſols : Sexageſimo ab hinc anno, aureus, & ſolatus nummus Francicus, erat tricenis quinis ſolidis Gallicis. L’ecu d’or Romain fut iadis, longues années durant, à raiſon de vint cinq deniers Romains, qui ſont iuſtemant ſet liures Tournoiſes : Aureus ſolidus Romanus, diu pridem fuit vicenis quinis Romanis denariis, qui colligunt ſeptenas omnino libras Turonicas æris Gallici. Le blé, & vin n’eſt pas cher, à deus ecus la charge : Tritici, ac vini iumentarium onus geminis aureis haud carum cenſeri oportet.

16 À, circonſtancie la maniere, & le moien d’vne action : Francicum, A, actionis, aut facti rationem certa conditione circuſcribit. À veüe de païs, à perte de veüe, autant que la veüe peut ſeruir, à bien remarquer, & diſcerner vn lointain obiet, an vne vuide campagne : Quoad de procul poſitis poſſit aſpectus decernere, diiudicare. Quantum longè oblata valet vis luminum diſpicere, ac diſtinguere.}} À veüe de pais, à perte de veüe, à l’incertain, par cas fortuit, tout ainſi que, l’œil ne peut porter certain iugemant de l’obiet lointain, que par cas de hazard : In Incertum. In ambiguum caſum. In fortuitum euentum. Vti fors, & caſus tulerit. Vit ſe caſus dederit. Tu parles du fait des armes, à perte de veüe, & lui de la marine, à veüe de païs : Tu, de re militari diſſeris, hic, de nautica re proloquitur, quod in buccam venit, quod caſus obiicit, non quod ſcientia, & vſus ſuggerit. À bon ieu, bon argeant : à certes, à eſciant : Serio prorsùs. Serium in modum. Serio animo. C’eſt à bon ieu, bon argeant, que vous roulés les dés : Vt quidem video, teſſerariam aleam feriò exercetis : alea non ludicra, ſed planè ſeria luditis. Ce n’eſt pour rire, mais à bon ieu, bon argeant, qu’ils ſe batent : Illi profectò, vt infeſtæ petitiones arguunt, non ioco pugnant, ſed infeſto conflictu dimicant. Eſt hæc quidem non ſimulata dimicatio, & ludicra ; non eſt hoc ſimulacrum ſpecioſi certaminis : ſed ſeria, & hoſtilis verè pugna. À outrance, an qualité d’annemi mortel, à deſſein de ſe defaire l’vn l’autre : Hoſtiliter. Hoſtilem in mortem. Hoſtilibus animis, armíſque. Infeſto animo, atque certamine. Eſcrimeurs à outrance, gladiateurs à la Romaine, s’egorgeans les vns les autres, pour le plaiſir des ſpectateurs : Romani moris, & vſus, Romani muneris theatrici, & circenſis gladiatores. Infeſtæ dimicationis, ac publici ſpectaculi gladiatores. Gladiatorij, ac infeſti certaminis pugnatores. Combattre à outrance, ſur le theatre : Gladiatorium ludicrum in ſcena exercere. Infeſtis armis gladiatorum in theatro agere. À perte de finances, an quitant bonne part du capital, pour les intereſts à ancourir de la ſomme qu’on prand : Graui iactura ex ipſo capite. Ingenti detrimento ſortis ipſius. Decedente bona parte capitis, in eius futurum fenus. Prandre argeant à perte de finances : Mutuum ſumere ingenti deceſſione capitis ipſius, anticipati fenoris gratia. À toutes fins, à quel pris que ce ſoit : Quoviſcumque periculo. In euentum cuiuſlibet periculi. À toutes fins, ie me porterai ſur le lieu, pour mieus reconnoitre l’etat de l’afaire : In rei quemlibet exitum, in ipſius gerendæ locum me conferam, vt rationem totam negotij, ac veluti cauſæ ſtatum, præſens coram liquidiùs diſpiciam.

17 À, limite le nomre d’vne choſe, au fait d’vne action d’appareil, ou d’autre : Vernaculum, A, in ratione apparatus, aut alterius cuiuſque rei, certo numero eam præfinit. Son train ordinaire eſt à cinquante cheuaus : Sollemnis eius campeſter comitutas eſt quinquageriorum equorum, vel affectantium equitum quinquaginta. Campeſtrem viam init vulgò affectatoribus equitibus quinquaginta. Les plus grandes galeres de Malte, ſont à trante, ou trante deus rames, pour bande : Maioris modi Melitenſes quadriremes, vel tricenis, vel tricenis binis, quoque latere, remis inuehuntur. Armée nauale, à quinze çans voiles : Mille, ac quingentarum nauium exercitus naualis. Armata claſſis, mare iniens, millenis, ac quingenis mauigiis.

18 À, exprime l’instrumant, l’outil, l’arme, la maniere d’agir, dont on vſe, an quoi que ce ſoit : Francitum, A, exprimit inſtrumentum, telum, arma, rationem adminiſtrandæ rei, qua quis in agendo vtitur. Nous faiſons des armes, à l’epée rabatue, à l’epée blanche, ou tranchante, à la pique, à la halebarde : Animi, & exercitationis ladicræ gratia, nunc retuſis, nunc acutis enſibus, aliàs ſariſſis, interdum ſecuriclatis haſtis, in cœnatione eludimus. Tous les iours ils combatirent à la lance emouſſée, & courtoiſe, puis au cimeterre, & à cheual, & à pied : Diebus ſingulis dimicatum ab eis eſt, præpilatis haſtilibus : deinde acinacibus depugnatum, & quidem, tum ex equo, tum de plano ſolo. Sur le ſuiet de quelque parole piquante, an fin, de la lance courtoiſe on an eſt venu à la lance à outrance : Ob aculeatum neſcio quod dicterium, ab ludicris, & vrbanioribus haſtis, ad infeſtas, & hoſtiles haſtas tandem decurſum eſt.

19 À, ſert à repreſanter, la figure, la forme, façon, garniture, de quoi que ce ſoit : Celticum, A, depingit figuram, effigiem, formam, inſtructum, ornatum rei cuiuſlibet. Lance à fer emoulu : Exacuti ſpiculi haſta. Procuſo, infeſtóque ſpiculo lancea. Epée à pointe, & tranchant aigu : Acuti mucronis, ac procuſæ aciei enſis. Acuta cuſpide, ac acie, gladius. Cimeterre à pointe emouſſée, & tranchant rabatu : Obtuſi mucronis, acieique hebetis acinaris. Pique à petit fer, court, etroit, aceré, & perçant : Sariſſa exiguo, breui, anguſto, ſed durato, & acri, eximioque ad plagam ferro. Les Suiſſes auec leurs piques, à langue hante, ne peuuent combatre an lieu etroite, & ambaraſſé. Heluetij ſariſſophori, ſua illa prælongi haſtilis framea, loco anguſto, intricatóque, pugnam expedire ſatis commode nequeunt. Le vaiſſeau, à voiles, & à rames, eſt propre du Mediterrané, & non de l’Ocean : Velis ſimul, ac remis inſtructum nauigium, Mediterranei maris peculiare, ac proprium eſt, ab Oceano autem ferè alienum. le nauire à bas bord, peut etre à rames, & à voiles : celui de haut bord, ne peut etre qu’à voiles ſeules : Depreſſi lateris nauigium, velis, itemque remis coniunctim agi poteſt : ſublati contra marginis, & ampla nauis, velorum dumtaxat, non etiam remorum vſum admittit. Il ſe vait, ſur l’vne, & l’autre mer de France, des grandes vaiſſeaus, à quatre mas, & à neuf voiles : Vtroque in Gallicano mari, viſuntur quaternis malis, ac velis nouenis nauigia immania.

20 À, vaut autant que, Pour : Celticum, A, perinde valet, atque Francicum. Pour : hoc eſt, Latinum, Vt, Vti. À an dire ce qu’an eſt : Vt dicamus, quod res eſt. Vt rem, prout habet, interpretemur. À ce que vous l’antandiés, ie l’explique : Vti perſpectam rem penitùs habeas, eam tibi apertè expono. À an parler clair, & net : Vti apertè, dilucidè, ac ſine ambagibus proloquamur. À le prandre, & examiner au fonds : Vt id, quod agitur, ipſo ab capite arceſſamus. À differance, à diſtinction : Ad alterius diſcrimen. Ad eius diſcrimen, quod affine eſt. Vt inter res affines diſcrimen interponamus. Iuſti diſcriminis interponendi gratia. Ie dis Lyon ſur Saone, à diſtinction de la ville, que le vulgaire nomme Lyon le Saonier, qu’on doit nommer Lons le Saunier : Dico Lugdunum Seguſianorum ad Ararim, ad diſcrimen Ledonis Salarij apud Sequanos, vulgi errore, Ararino Lugduno cognominis, cui Lons proprium eſt gentile nomen.

21 À, marque à quel amploi, ſeruice, vſage, s’applique, ou eſt conuenable vne choſe : Gallicum, A, indicat, & exponit, quem ad vſum, & ad quod miniſterium, aut deſtinata ſit, aut idonea res quælibet. Cheual à ſelle : Equus ab ephippio. Equus ad ephippium. Equus ab ephippij miniſterio. Iumentum ab ephippiatæ equitationis miniſterio. Cheual à baſt : Equus ab clitella. Equus ad clitellam. Equus clitellarius. Iumentum ab clitellaria vectura. Cheual à carroſſe : Equus ab rheda. Equus rhedarius. Iumentum operæ rhedariæ. Eqùus rhedarii miniſterii. Cheual à trait, de trait : Ab helcio equus. Helciarius equus. Helciariæ operæ iumentum. Cheual à