Page:Duhem - Le Système du Monde, tome VII.djvu/569

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
562
LA PHYSIQUE PARISIENNE AU XIVe SIÈCLE

L’édition de 1505 semble attribuer ce traité à Oresme lui-même ; mais l’édition de 1486 se borne à dire qu’il est composé secundum Nicholaum Horen, et l’édition de 1515 marque, plus explicitement, qu’il a été écrit secundum doctrinam Magistri Nicolai Horem. Il est certain, en effet, que nous n’y trouvons pas un ouvrage original du grand maître du Collège de Navarre, mais bien un résumé, composé par quelque disciple, du traité De difformitate qualitatum.

Réduit presque exclusivement à des définitions et à des énoncés de propositions qu’aucun raisonnement n’accompagne, ce sec compendium ne donne qu’une bien pauvre idée de l’œuvre qui l’a inspiré ; telle est cependant la puissance de cette œuvre qu’on en peut encore deviner quelque chose en la médiocre imitation qu’en donne le traité De latitudinibus formarum : Maximilian Curtze et M. Maurice Cantor[1], qui n’ont connu la pensée d’Oresme que par le petit écrit de son disciple, n’ont pas hésité, cependant, à regarder le futur évêque de Lisieux comme le précurseur de Descartes.

Qu’un titre aussi glorieux soit mérité par l’auteur du traité De difformilate qualitatum, c’est notre pensée et, dans ce qui précède, nous avons tenté de la justifier ; mais que cette justification se puisse tirer de la seule lecture de l’opuscule De latitudinibus formarum, nous ne le croyans pas.


    de pelicanis. — (fol. 19, 1o) Expliciunt questiones super tractatum de latitudinibus formarum magistri Iohannis (sic) Horen determinate per venerandum doctorem artium : magistrum Blasium de parma de pelicanis. Impressum Padue Die : mense et anno supradictis. In laude dei summi.

    2o Questio de modalibus Bassani Politi. — Tractatus proportionum introductorius ad calculationes Suiset. — Tractatus proportionum Thome Braduardini. — Tractatus proportionum Nicholai Horen. — Tractatus de latitudinibus formarum ejusdem Nicolai. — Tractatus de latitudinibus formarum Blasii de Parma. — Auctor sex inconvenientibus. — Questio subtilis doctoris Johannis de Casali de elocitate motus alterationis. — Question Blasii de Parma de tactu corporum durorum. Colophon : Venetiis mandato et sumptibus heredum quondam nobilis Viri D. Octaviani scoti Civis Modoetiensis per Bonetum locatellum bergomensem presbyterum Kal. Septembris 1505.

    3o Contenta in hoc libello, Arithmetica communis. — Proportiones breves. — De latitudinibus formarum. — Algorithmus M. Georgii Peurbachii in integris. — Algorithmus Magistri Joanis de Gmunden de minuciis phisicis. Colophon : Impressum Viennæ per Jaonnem Singrenium Expensis vero Leonardi e Lucæ Alantse fratrum Anno domini MCCCCCXV. Decimonono die Maii.

    Dans le corps du volume, les trois premiers traités sont ainsi intitulés :

    Incipit Arithmetica communis ex divi Severini Boetii Arithmetica per M. Joannem de Muris compendiose excerpta.

    Tractatus brevis proportionum : abbraviatus ex libro de Proportionibus D. Thome Braguardini anglici. :

    Tractatus de latitudinibus formarum secundumn doctrinam magistri Nicolai Horen.

  1. Monritz Cantor, Vorlesungen über die Geschichte der Mathematik. Bd. I, von 1200-1668, 2tr Aufl., Leipzig, 1900, pp. 129-131.