Page:Duhem - Le Système du Monde, tome VI.djvu/464

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
454
LE REFLUX DE L’ARISTOTÉLISME

sur les livres des Sentences composées par notre autour ; en son épitre dédicatoire, Maurice du Port nous apprend que François de Meyronnes avait écrit trois commentaires successifs à chacun des quatre livres des Sentences et, sur certains de ces livres, il en avait composé un quatrième.

D’après la date que portait un manuscrit, l’un des commentaires au premier livre des Sentences avait été composé à Paris en l’an 1320. Celui que l’on a surnommé Conflatus et que Maurice du Port a édité comme étant le plus parfait, a été écrit un an plus tard ; on y trouve cette-phrase[1] : « Cela a été souvent dit en cette année 1321 (Sæpe fuit dictum isto anno 1321) ».

N’allons pas nous imaginer, d’ailleurs, que cette personnification. de ce qu’on a appelé le Scotisme soit un très fidèle disciple de Duns Scot ; bien au contraire ; en une foule de questions d’une extrême importance, François de Mevronnes soutient la thèse opposée à celle de son maître ; nous en aurons un premier exemple en étudiant ce qu’il dit de la matière première.

« Beaucoup de docteurs, dit-il[2], prétendent que la matière n’a aucune actualité, de même que l’acte premier n’a aucune potentialité. » Ce n’est pas son avis. « Je dis que la matière est, d’une certaine façon, un être en acte. Mais les mots d’acte et de puissance peuvent être pris en deux sens différents ; en un sens, le mot puissance s’entend de la puissance objective, qui est oppo-


    Minorum provincie sancito Ludovici singularis solventie et indaginis precipueque utilitatis questiones Quolibetates feliciter inchoantur. — Fol. 262, col. b, colophon : Illuminati doc, fratris Francisci de Mayronis ordinis minorum Provintie sancti Ludovici subtilissime questiones quolibetales. Correcte atque decorate antea. Summa cura alque soliertia sacre theologie docto. Eximii patris fratris Mauritii de Hybernia eiusdem religionis dignissimi archiepiscopi Tuniamensis : dum actu theologiam publice in alma universitate patavina leqebat ; nu ne vero per quemdam bene doctum virum revise fine falici terminaDlur. Venetijs mandato et expensis hereduna quondam Dobilis viri domini Octaviani Scoti civis ac Patrilij Modoetiensis. Anne dominî 1520. Die 7o Aprilis. Ad laudem et gloriam domini nostri Jesu Christi qui est benedictus in secula Amen.

    Fol. 263, col. a : Incipit Tractatus Formalitatum secundum doctrinam Francisci Mayronis ordinis Minorum.

    Fol. 268, col. c : Incipit Tractatus primi principii complexi secundum doctrinam Magistri Francisci de Mayronis ordinis Minorum.

    Fol. 270, col. b : Declarationes quorundam terminorum theologalium secundum doctrinam eiusdem illuminati. Doc. Fran. de May. ordinis Mi. hic incipit.

    Fol. 271, col. c : Tractatus eiusdem Francisci de Mayronis de Univocatione entis. — Fol. 274, col. b, colophon ; Venetijs impensa Heredum quondam domini Octaviani Scoti Modoetiensis : ac Sociorum. 24 April. 1520.

  1. Francisci de Mayronis Scriptum in primum Sententiarum Conflatus nominatum ; Dist. XVII, quæst. I ; éd. cit., fol. 69, col. a. — Cf. L’École Franciscaine, XIe année. no 9 ; 25 mai 1912 ; p. 99, col. b.
  2. Francisci de Mayronis Scriptum in secundum librum Sententiarum, Dist. XII, Quæst. I, art. I ; éd. cit., fol. 147, col. d.