Page:Bayle - Dictionnaire historique et critique, 1820, T15.djvu/105

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
97
ZOROASTRE.

tem… ei est religio pervetusta : et in eâ docti vocantur Keiomarsii. Isti statuunt aliquem Deum æternum quæm vocant Yezdân, eo designantes τὸν Θεόν : et alium deum creatum ex tenebris, quem nominant Ahrenam, designantes diabolum. Magnifaciunt lucem, eò usque dum colant ignem : et cavent sibi à tenebris. Nec destiterunt sic facere [1], donec prodiit Zerdusht jactans prophetiam. Asserunt itaque Deum creatorem, quòd scil. creavit lucem et tenebras : eumque esse unicum, nec habere socium. Et quòd bonum et malum, et probitas et improbitas conquisita sunt ex mixtione lucis et tenebrarum : et quòd si hæc duo non fuissent mixta, non extitisset mundus : et, quòd hæc duo hoc modo mixta non desinent, donec bonum approprietur mundo suo, et malum mundo suo ; i. e. utrumque horum tandem concedet ad mundum sibi proprium, scil. in fine mundi..... Et hanc esse religionem magorum[2].

V. Enfin, je dis que M. Hyde reconnaît qu’il y a encore des sectes qui, en admettant comme deux natures coéternelles, Dieu et le diable, sont conformes aux sectateurs de l’Oromaze, et de l’Arimanius de Zoroastre. Voici ses paroles : Dualistae diaboli coœternitatem asserunt. Sunt enim ex Indo-Persis et dualistis manichæis aliisque hæreticis (ut quidam sunt in omni religione), qui opinantur diabolum à seipso processisse, ut loquuntur, i. e. æternum fuisse, et malos angelos sibi creâsse : sed est hæretica opinio, eaque ignorantium quorundam hominum qui peculiariter vocantur… Thanavîa, i. e. Dualistæ seu… domini duorum, scil. assertores seu autores duorum principiorum ; qui (inquit Shahristâni), lucem et tenebras seu Deum et diabolum statuunt duo principia coæterna, in contrarium magorum qui lucem æternam et tenebras creatas ponunt. Isti tales fuerunt, qui Oromazen et Arimanium duos esse deos asserebant, ut Plut., lib. de Iside et Osir.[3]. Il y a des choses bien particulières et bien extravagantes touchant ce système des mages zoroastriens, dans le livre d’un mahométan. Je vais citer ce qui concerne les dualistes qui tiennent encore la coéternité du diable, et qui demandent d’une manière très-importune d’où le mal a pu venir, si le mauvais principe n’est pas éternel. Addit Shahristâni, quòd magusæis peculiaris sit… dualitas, adeò ut statuant… ductores seu gubernatores duos æternos, qui dividuntur in bonum et malum, et probitatem ac improbitatem, emolumentum ac documentum. Horum unus nominatur lux et alter tenebræ, sc. Yezdan seu Deus, et Ahrenam seu diabolus. Eorumque religionem esse sec. hanc divisionem seu distinctionem : et quòd omnes magorum quæstiones vertantur super duobus cardinihus, quorum unus est explicatio causæ mistionis lucis et tenebrarum : et alter est explicatio liberationis lucis à tenebris. Et quidem, quod mistionem statuant… Initium seu statum à quo, et liberationem… Reditum seu statum ad quem. Citons encore ceci Supradictus Shahristani pergit narrare, quòd magi statuant… Principia duo, sicuti dixerat : sed quòd… Magi originales non existiment expedire ut ambo sint… coæterna ab initio ; sed quòd lux sit… æterna ab initio, et tenebræ… productæ. Et quòd tum differant de modo seu causâ productionis ejus ; cùm a luce producitur tantùm lux, quæ non producit ullum malum ; et quomodo ergò productum principium mali aut alius cujusvis rei, cùm nihil adjunctum (seu par fuerit) luci quoad primam ejus productionem et æternitatem[4]. Quelques-uns de ces mages disent qu’Arimanius, ou le mauvais principe, fut créé par une mauvaise pensée qui s’éleva dans l’entendement divin. Cette pensée était, que sera-ce si je n’ai point de querelles ? que peut-on dire de plus abominable ? Serait-il plus blasphématoire de ne donner aucune origine à cet Arimanius que de lui donner celle-là ? Asserentes Yesdân fuisse…… sine initio æternum, et

  1. Ceci semble signifier que Zoroastre mit fin à ces choses.
  2. Ibn Shahna, in libro de Primis et Postremis, apud Hyde, Hist. Relig. vet. Persar., cap. IX, pag. 164.
  3. Idem, ibidem, pag. 164.
  4. Idem, ibid., cap. XXII, pag. 295, citant le livre de Shahristâni, de Religionibus Orientis.

tome xv. 7