Page:Bayle - Dictionnaire historique et critique, 1820, T10.djvu/63

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
53
MAHOMET.

viter cædens, quod res est, scriberet, primatum et infallibilitatem Romani pontificis ex Scripturis probari non posse, sed solâ traditione constare. Quod majestati pontificiæ violatæ nefas interpretati jesuitæ λεγόμενοι, effecerunt, ut Valerianus in vincula raptus, ex iisdem causam dicere coactus fuerit [1]. Il ne s’agissait pas toujours d’hétérodoxie dans ses démêlés avec les jésuites : les intérêts pécuniaires y furent aussi mêlés. Ce capucin se plaint fort des piéges qui avaient été tendus à une veuve sa parente, au préjudice d’un pupille. Est quoddam genus hominum grave, dit-il [2], et intolerabile orbi christiano, viduis verò piis specialiter exitiale.…. Neminem nomino, sed do in argumentum veritatis, si nemo omnium sit, qui non intelligat quos designo : si nemo eorum sit, qui me postulet reum detractionis apud judicem competentem. Huic genti, eorumque mancipiis imputo, quæ sub nomine meæ charissimæ cognatæ fiunt. Hos enim nec postulante, vir omni exceptione major, ex meo scripto monuit, frustrà tamen, de omnibus, quæ iniquissimé perpetrantur, velut ex sententiâ viduæ, in quam pravis artibus conantur devolvere jura hæredis minorennis, futuri hæredes ipsius viduæ, in præmium quòd eam irretierint iis artibus.

(E) Il se trouva... fort près du cardinalat. ] Je citerai les paroles d’un écrivain allemand qui raconte, 1°. que ce capucin fit une harangue à Rome dans la congrégation de la Propagation de la foi, pour faire voir par de puissantes raisons, que l’on devait abolir la communauté de certaines femmes et filles qui prenaient le nom de jésuitesses. Elle fut abolie par une bulle d’Urbain VIII, publiée au mois de mai 1631 ; 2°. que les jésuites empêchèrent qu’il ne fût promu au cardinalat, quoique Uladislas, roi de Pologne, eût écrit en sa faveur sur ce sujet au pape Urbain VIII. Ille (Kortholtus ait) coram sacrâ congregatione de Propagandâ Fide, gravissimam et nervosis rationum momentis infructam orationem Romæ habuit, quâ movit et pervicit, ut nova, el ad morum virtutumque confusionem Viennæ ac Pragæ propagata jesuitissarum societas, pontificiâ autoritate dissolveretur. Sed eidem deinceps Lojolitæ, ne cardinalitiam dignitatem impetraret, obicem posuêre. Quæ Uladislao, Poloniæ regi, de Valeriano steterit sententia, testatum fecit vel una epistola ad Urbanum VIII perscripta, quâ prædictus rex Valeriano cardinalatus dignitatem acquirere contendit : ac præter difficultatem acquisita fuisset, nisi jam tùm societas, quam vocant, JESU, invidia et odia adversùs monachum flagrans, impetrandæ dignitati obstitisset ; veluti nominatus autor, Christianus Kortholtus, D. et Prof. Kiloniensis refert, in Valeriano confessore, lit. a. 4. 5. [3]. Notez que M. Kortholt, cité dans ces paroles latines, est un des auteurs qui ont écrit contre le père Valérien. Une infinité d’autres l’ont fait aussi, et nommément Dannhawerus, professeur en théologie à Strasbourg. Voyez son traité de Gorgiâ Leontino in Valeriano Magno redivivo.

(F) Je dirai quelque chose d’une réponse qu’il fit à un livre de Coménius. ] Ce livre, comme je l’ai dit ailleurs [4], est intitulé Absurditatum Echo, et parut sous le faux nom de Huldricus Newfeldius. Valérien Magni intitula sa réponse : Echo Absurditatum Ulrici de Neufeld blæsa, demonstrante Valeriano Magno, capucino, et la publia à Cracovie, l’an 1646, in-12.

  1. Heideggerus, Historiæ Papatùs p. 319. Notez que par un passage du Memorabilia ecclesiastica, lib. VI, cap. XII, ad ann. 1651, je trouve que M. Heidegger ne rapporte pas bien ce fait-là.
  2. In Comment. de Homine infami personato, apud Dannhaw., in Vale triumphali, pag. 136.
  3. Andreas Carolus, Memorabil. eccles. sæculi XVII, lib. IV, cap. IX, pag. 766.
  4. Citation (16) et (13) de l’article Coménius, tom. V, pag. 265.

MAHOMET, fondateur d’une religion qui eut bientôt, et qui a encore une très-grande étendue (A), naquit à la Mecque dans l’Arabie, au VIe. siècle. On n’est point d’accord sur l’année de sa naissance (B), ni sur l’état de sa famille (C) ; mais personne ne