Page:Bayle - Dictionnaire historique et critique, 1820, T03.djvu/208

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.
202
BAUDOUIN.

là qu’il lui reproche d’avoir violé les droits d’hospitalité, en dérobant des papiers qui fussent propres à un coup de perfidie. Antequàm respondeo, dit-il[1], monendi sunt lectores nihil hâc monedulâ esse furacius, ut hâc parte fratrem suum patruelem Antonium Balduinum superet, cui ob furandi solertiam, cognomen ablativi à condiscipulis inditum fuit. Tanta fuit mea erga ipsum facilitas, ut quicquid erat in bibliothecâ meâ chartarum liberè, me absente, excusserit. Subripuisse quæ in rem suam fore putabat, non aliundè petenda est luculentior probatio, quàm ex ejus scripto, in quo se belle prodidit. Certè fides ejus et hospitalitas hìc deprehenditur. Bèze prit sa place, et répliqua au second écrit de Baudouin, qui leur opposa assez promptement une troisième Apologie. Elle parut l’an 1564, et a pour titre : Pro Fr. Balduino responsio ad Calvinum et Bezam ; cum refutatione Calvini de Scripturâ et Traditione[2]. On pourrait compter pour une quatrième pièce de Baudouin la Préface qu’il composa sur Optat, l’an 1563. Elle fut traduite de latin en français par Pierre Viel, qui la mit au-devant de sa traduction française d’Optat, imprimée à Paris l’an 1564.

Tirons de tout ce récit une petite censure d’un écrivain protestant. Il rapporte les intrigues touchant l’écrit de Cassander, et il ajoute que Baudouin n’ayant point été appelé au colloque de Poissy, ni par les catholiques, ni par les réformés, déchargea tout son dépit sur les ministres[3], et publia des libelles contre Calvin et contre Bèze, et que ceux-ci lui répondirent. Publicis scriptis insectatus est Calvinum et Bezam, qui edito responso ad illius probra respondent, et illum mendacii, perfidiæ, atque impietatis reum esse instituunt demonstrare[4]. C’est déclarer qu’il fut l’agresseur ; or cela est faux : on ne voit donc point là-dedans la fidélité et l’exactitude qui devraient y être.

(I).....[* 1] Bèze y entra avec un peu trop d’aigreur, au jugement même de plusieurs personnes de son parti. ] L’ouvrage qu’il fit là-dessus, est au IIe. tome de ses œuvres[5]. Voici un petit extrait de la lettre que Sainte-Aldegonde lui écrivit l’an 1566. Statueram prætereà certiorem facere te quàm hîc sinistrè plerique interpretentur libellos isthic ultro citroque tum in Balduinum tum in Heshusium scriptos, ex eoque homines malevolos gravem evangelicæ veritati conciliare invidiam. Sed quoniam audivi te harum rerum ab aliis esse factum certiorem, volui ab hoc argumento supersedere. Rogo tamen, observande in Christo parens, ut vel in harum regionum gratiam in quibus non modò cum hypocritis eo nomine nobis est colluctandum, verumetiam ab apertis hostibus gravia multa perpetienda (qui suam tyrannidem in contentiones nostras derivant) non graveris stylum quàm modestissimè in evangelicæ veritatis apostatas ac adversarios temperare. Non quidem quòd parcendum illis censeam, qui nullum non lapidem movent, quo nos in invidiam graviorem vocent, sed ne (dum illis pro merito respondetur) quod suis illi vanissimis erga nos maledictis atque calumniis nequeunt consequi (neque ut Evangelii lucem obruant, ejusque sectatores apertis veritatis hostibus excarnificandos tradant) idipsum nostris etsi justissimis ac verissimis, non tamen, uti plerique existimant, evangelicâ mansuetudine dignis vel accusationibus vel responsionibus adeptos se esse glorientur. Id si feceris, uti omninò statuisse te audio, et nos magnâ invidiâ levaris, et illis ipsis perfidis apostatis turpem maledicentiæ notam inustam reliqueris. Itaque ut facias, vehementer hîc omnes Evangelii studiosi (qui te plerique ut parentem amant et colunt, reverenturque ut præceptorem) etiam atque etiam te rogant[6]. Vous voyez là,

  1. * Cette remarque (I), dit Leclerc, peut servir à faire récuser avec raison la plupart des écrivains que Bayle a copiés dans cet article.

    écrit qu’il publia contre Baudouin : et néanmoins, elle fut faite après ce second écrit.

  1. Calvinus, in Præf. Responsionis Theodori Bezæ ad Balduiui Convicia, pag. 200, tom. II Operum.
  2. Voyez Valère André, Bibliothec. belg., pag. 224.
  3. Commentarius de Statu Reipub. et Religionis in Regno Galliæ, tom. I, folio 169, ad ann. 1561.
  4. Idem, ibidem.
  5. Pag. 201 et suiv.
  6. Philippus Marnixius, Epist. ad Theodor. Bezam. C’est la VIe. parmi les Lettres de Bèze, pag. 206, 207, du tom. III de ses Œuvres.