Page:Alfred Vacant - Dictionnaire de théologie catholique, 1908, Tome 12.2.djvu/769

Cette page n’a pas encore été corrigée

296 !

    1. PRÉDESTINATION##


PRÉDESTINATION. LE MOLINISME

2966

île saint Augustin, de saint Thomas et de la plupart des scolastiques. D’après cette théorie, la prédestination à la gloire n’est pas absolument gratuite, mais ex prævisis meritis.

Quels sont les principes sur lesquels elle repose ?

Les principes du molinisme.

Molina, loc. cit.-,

p., 548, en énonce quatre, relatiꝟ. 1. au concours divin ; 2. à la persévérance finale ; 3. à la prescience (science moyenne) : 4. à l’ordre des circonstances dans la vie des prédestinés. Conservons, pour être plus précis, leur formule latine :

1. Primum principium ac fundamentum est, modus ille divinitus influendi, lam per concursum generalemad actus liberi arbitra naturelles, quam per auxilia particularia ad actus supernaturales, qui quæsl. xiv, a. 13 a disp. 7 ad 25 et a 27 explicatus est. En ces endroits, Molina s’est en effet efïorcé d’établir qu’il suffît d’un concours divin simultané et d’une grâce qui meut moralement par manière d’attrait, sans être infailliblement efficace par elle-même ; elle devient efficace in actu secundo par notre libre consentement. C’est ainsi que Molina a affirmé plus haut, q. xiv, a. 13, disp. XL, p. 230, 231 : Auxilia prævenientis atque adjuvantis gratise, quæ lege ordinaria vialoribus conjeruntur, quod efficacia aut inefficacia ad ctmversionem seu justifleationem sint, pendere a libero consensu et cooperatione arbitrii noslri cum illis, atque adeo in libéra patestate nostra esse, vel Ma efficacia reddere consenliendo. .. vel inefficacia Ma reddere, continendo consensum. De même p. 355 : Prædestinatio non fuit ex præftnitione conferendi auxilia ex se efficacia. Cf. p. 459. — D’où suit ce qu’affirme Molina, q. xiv, a. 13, disp. XII, p. 51 : Quare fieri potest, ut duorum, qui œquali auxilio intérim a Deo vocantur, unus pro libertate sui arbitrii convertatur et aller in infldelitate permaneat… Imo fieri potest ut aliquis præventus et vocatus longe majori auxilio pro sua libertate non convertatur. et alius cum longe minori convertatur. Cf. p. 565. — Saint Thomas avait écrit au contraire, en formulant le principe de prédilection, clef de voûte de sa doctrine de la prédestination : Cum amor Dei sit causa bonitatis rerum, non esset aliquid alio melius, si Deus non vellet uni majus bonum quam alleri. I a, q. xx, a. 3. Molina, on le voit, part d’une conception du libre arbitre créé qui, de prime abord tout au moins, ne semble pas se concilier avec le principe de prédilection : nul ne serait meilleur qu’un autre s’il n’était plus aimé et plus aidé par Dieu. Ce principe qui est pour saint Thomas une traduction du Quis enim te discernit ? Quid habes quod non accepisti ? suppose, nous l’avons vii, que les décrets de l’amour divin et la grâce sont efficaces par eux-mêmes et non par notre consentement prévu. Nous saisissons l’opposition de ces deux doctrines et pourquoi Molina s’est séparé de saint Thomas à propos du concours divin et de la prédilection divine. Il a en effet écrit plus haut, q. xiv, a. 13, disp. XXVI, p. 152 : Duo autem sunt quæ mini diffleultatem pariunt circa doctrinam hanc D. Thomas (de motione divina, I a, q. cv, a. 5). Primum est, quod non videam quidnam sit motus Me et applicatio in cousis secundis, qua Deus Mas ad agendum moveat et applicet… Quare ingénue fateor, mini valde difficilem esse ad intclligendum motionem et applicationem hanc, quam D. Thomas in causis secundis exigit.

— Par suite aussi, q. xxiii, a. 1 et 2, disp. II, p. 429, après avoir rapporté la doctrine selon laquelle l’élection divine précède la prédestination et la prévision des mérites des élus, il écrit : Quse sententia videtur D. Thomas, I », q. xxiii, a. 4… Hœc tamen sententia mihi nunquam placuil.

2. Second principe.

La différence des deux doctrines n’apparaît pas moins à propos du second principe de Molina, q. xxiii, a. 4 et 5, disp. I, m. ult., p. 548 :

Secundum(principium)est légitima, seupotius orthodoxa, de mutin (Imii perseverantiæ explicatio. Ktenim ostendimus, nulliim quidem adultum perseverare posse « fin in gratia sine spécial ! auxilio Dei. oi> idque perseverantiam in gratia esse

! ><] doiium : at nulli Dcum denegare auxilium quod ad pèrseverandum sit salis… Quo lit Ul ad donum perseverantiæ duo sunt necessaria. L’num ex parte Dei. videlicet ut ea auxilia conferre statuent, cum quibus prsvidebat adultum pro sua libertate perseveraturum. Alterum ex parte arbitrii adulti tanquam conditio sine qua voluntas conferendi talia auxilia non habuisset rationem voluntatis conferendi donum perseverantiæ, nempe ut adultus pro sua libertate ila sit cum eis coopérations ul perse veret, quod in potestate ipsius est collocatum.

En d’autres termes : la grâce actuelle de persévérance finale pour les adultes n’est pas efficace de soi. mais seulement par notre consentement prévu, de telle sorte que, comme le dit Molina, p. 51 et 565 : de deux mourants aidés par des grâces égales, celui-ci fait une bonne mort, et l’autre non ; parfois même celui qui meurt chrétiennement a reçu une grâce moindre. Saint Thomas avait écrit au contraire, en formulant le principe de prédilection : Qui plus conatur, plus habet de gratia : sed quod plus conetur, indigel altiori causa. In Matth., xxv, 15 ; cf. Sum. IheoL, V, q. xx, a. 3 et 4 : « Nul ne serait meilleur qu’un autre s’il n’était plus aimé par Dieu », et I a -ID q. cxii, a. 4.

Aux yeux des thomistes, cette conception moliniste de la persévérance finale diminue cette grande grâce réservée aux élus et que le concile de Trente appelle magnum et spéciale perseverantiæ donum, Denzinger, n. 806. Comment concevoir que ce don puisse être égal ou même inférieur au secours que reçoit celui qui ne persévère pas ?

3. Le troisième principe invoqué par Molina pour fonder sa théorie de la prédestination est relatif à la science moyenne, cf. loc. cit., p. 549 :

Tertium principium est præscientia illa média inter scientiam Dei Iiberam et mère naturalem. qua, ut q. xiv, a. 13, disp. L et sq. ostensum est. ante actum liberum suavoluntatis cognovit Deus quid in unoquoque rerum ordine per arbitrium creatum effet futurum, ex bypothesi quod hos bomines aut angelos in boc vel illo ordine rerum collocare slatueret, qua tamen cogniturus erat contrarium, si contrarium, ut potest, pro libertate arbitrii creati esset futurum.

Cette théorie de la science moyenne, qui est, avec la définition moliniste de la liberté créée, la clef de voûte du molinisme, est proposée par Molina comme une conception nouvelle : Hœc nostra ratio conciliandi libertatem arbitrii cum divina prædestinalione a nemine quem vider iiii, hucusque tradita. Ibid., p. 550.

Cette théorie nouvelle consiste à dire : Avant tout décret libre de sa volonté. Dieu prévoit ce que tel homme choisirait librement, s’il était placé dans telles circonstances et sollicité par telle grâce. // n’est pas au pouvoir de Dieu de prévoir par la science moyenne autre chose, mais la prévision divine serait autre si le choix de la liberté créée était différent, cette prévision divine dépend du choix que ferait l’homme placé en ces circonstances.

Cette conception nouvelle, qui sera rejetée par tous les thomistes, les augusliniens, les scotistes et par d’autres théologiens, comme contraire à la souveraine indépendance de Dieu à l’égard de toute détermination d’ordre créé, a été ainsi formulée par Molina, q. xiv, a. 13, disp. LU, p. 317, 318 :

In potestate Dei non fuit scire per eam scientiam (mediam ) aliud quam reipsa sciverit. Deinde dicendum neque etiam in eo sensu esse naturalem, quasi ita irmata sit Deo, ut non potuerit scire oppositum ejus quod per eam cognoscit. Si namque liberum arbitrium creatum acturum esset oppositum, ut rêvera potest. idipsum scivisset per eamrtem scientiam, non autem quod reipsa scit.