Page:Adhémar d'Alès - Dictionnaire apologétique de la foi catholique, 1909, Tome 4.djvu/583

Cette page n’a pas encore été corrigée

1153

SAINTS

1154

que en Dæie, publiée pour la première foii par Ca » pari, Kirchenhistoriscke Anecdota, t. I, p. 355-7.

On y lit :

In hac una Ecclesia credo te communionem consecuturum esse sanctorum. Scito unamhanc esse Ecclesiam catholicam in omni orbe terme constitutum, cuius communionem debes firmiter retinere. Sunt quidem et aliæ pstudo-ecclesiae, sed nihil iibi commune cum illis…

On remarquera ici un trait fort intéressant : l’orientation particulière du texte vers la communion en perspective avec les saints dans la gloire, terme normal de la communion conservée en terre avec l’Eglise.

Après le milieu du v « siècle, on rencontre Sanctorum Communionem dans une série de symboles gallicans. Tel celui de Falstb db Riez, d’après Caspari, Anecdota, p. 338 :

Credamus et sanctorum communionem ; sed sanctos non tain pro Dei parte quam pro Dei honore vénère mur.

Tels probablement aussi les symboles constituant les sermons pseudoaugustiniens ccxl à ccxliv de l’appendice bénédictin.

Serm.. ccxl, 1, P. L, , XXXIX, 2189 : Sanctorum communionem : quia dona Sancti Spiritus licet in hac diversa sint in singulis, in aeternitale tamen eriint communia in universis ; ut quod quisque sanctorum minus habuit in se, hoc in aliéna virtute participet.

ccxli, 4, 2191 : Credentes ergo sanctam Ecclesiam catholicam, sanctorum habentes communionem, quia ubi est /ides sancta, ibi est et sancta communia, credert vos quoque in corpore resurrectionem et remissionem peccatorum oportet.

ccxlii, 4> 2193 : Sanctorum communionem : i. e., cum illis sanctis qui in hac quam suscepimus fide defuncti surit, societate et spei communione teneamur.

ccxliii, 4, 2194 ; ccxliv, i, 219").

Puis le symbole de saint Cbsairb d’Arles (503543) V. Haiin, Bibliothek der Symbole, p. 72.

De Gaule, le Sanctorum Communionem passa dans les Iles Britanniques. On le retrouve au vne siècle dans l’antiphonaire de Bangor ; au viue, dans le Dook of Deer. A Rome, il semble avoir pris pied sous le pape Niolas I er (808-867), avec la forme gallicane du Symbole : mais son acceptation ne devint générale qu’à la (in du xn" siècle, Swetb, op. cit., p. 160.

Parmi les témoins de cette acception générale, citons saint Bernard, Tract, de Caritate, xxxiii, 10 r, P. f.., CLXXXIV, 533 C. On trouvera la doctrine, sans le mot, chez Pierre Lombard, IV d., 45, 7, P-L., CXGII, cpo.

Ces textes, et ceux qu’on y pourrait joindre, présentent pour la plupart l’acception des mots Communio Sanctorum à laquelle nous a habitués la récitation du Symbole, c’est-à-dire que le mot Sanctorum est un masculin, et qu’il s’agit, mot à mot, de

« communion avec les saints «.Néanmoins, une autre

acception n’est pas sans exemple, où sanctorum est un neutre, et où il s’agit, mot à mot, de « communion aux choses saintes ». Les deux acceptions ne se contredisent nullement, et il n’est pas toujours facile d’opter entre deux.

Yves os Cha.ktrbs autorise l’une et l’autre, Serm, , xxiii, De Srmb. Ap., P. L., CLXII, 60f) C : Sanctorum communionem, i. e. ecclesiasticorum sacramentorum i’' ; t/>m, cui communicaverunt sancti, qui in unifidei de hævita migraverunt. De même, et plus nettement, Arélard, Expositio Symb. Ap., P. /,., LXXVIII, 629-630 : Sanctorum communionem^ h. e., illam quo sancti c/ficiuntur vel in sanctitate confir Tome IV.

mantur, divini se. sacramenti participatione ; vel communem Ecclesiæ fidem, sive caritatis unionem. Possumus et sanctorum dicere neutralité/-, i. e. sanctificati punis et vini in sacramentum altaris. Une version franco normande du Credo, citée par Hburtlby, Ilarmonia Symbolui, p. 93, porte : « la communion des saintes choses ». Th. Zahn montre pour cette acception une prédilection marquée Dus Apostolische Symbolum, p. 90-93, Leipzig, 1893.

L’auleur de l’art. Communion des saints, dans le Dict. de Théol. cath., col. 446, retrouve ce sens chez saint Thomas. « C’est au neutre du mot sanctorum que s’arrête le docteur angélique ». Je ne puis partager cet avis. Le texte du docteur angélique réunit bien les deux idées, et l’on trouve dans son texte un neutre, mais c’est bonorum, non sanctorum ; une formule brève, pour résumer sa pensée, serait : Communicatio bonorum inter sanctos. Voici le texte :

S. Thomas, Opusc, vii, In Symbolum Apostulorum. Art. 10. Sanctorum communionem, remissionem peccatorum :

Sicut in corpore naturali operalio unius membri cedit in bonum totius corporis, ila in corpore spirituali, se. Ecclesia. Et quia omnes fidèles sunt i/iium corpus, bonum unius alteri communicalur.Apostolus, Rom., 12, 5 : Singuli autem aller alterius membra. Unde et inter alia credenda quæ tradiderunt Apostoli, est quod communio bonorum sit in Ecclesia ; et hoc est quod dicitur : Sanctorum communionem. Inter alia vero membra Ecclesiae, principale membrum est Christus, qui est caput. Eph., 1, 22 : Ipsum dédit caput super omnem Ecclesiam, quæ est corpus ipsius. Bonum ergo Christi communicatur omnibus Christianis, sicut virtus capitis omnibus membris ; et hæc communicatio fit per sacramenta Ecclesiae, in quibus operatur virtus passionis Christi, quæ operatur ad conferendam graliam in remissionem peccatorum…

Sciendum est ctiam quod non solum virtus passionis Christi communicatur nobis, sed etiam meritum vilæ Christi ; et quiquid boni fecerunt omnes sancti, communicatur in caritate existentibus, quia omnes unum sunt. Ps. 118, 63 : Parliceps ego sum omnium timentium te. Et inde est quod qui in caritate vivit, particeps est omnis boni quod fit in toto mundo, sed tamen specialius illi pro quibus specialius fit aliquod bonum : nam unus potest salisfacere pro alio, sicut patet in beneficiis ad quæ plures congregationes admittunt aliquos. Sic ergo per hanc communionem consequimur duo : unum se, quod meritum Christi communicatur omnibus ; aliud, quod bonum unius communicatur alteri, unde excommunicati, per hoc quod sunt extra Ecclesiam, perdunl parlem omnium bonorum quæ fiunt ; quod est maius damnum quam damnum alicuius rei temporalis.

Le Catéchisme du Concile deTrenle dit pareillement I, x, 24 :… Omnium enim sacramentorum fructus ad universos fidèles pertinet ; quibus sacramentis, veluti sacns vineulis, Christo eonnectuntur et copulantur, et maxime omnium baptismo, quo, tanquam ianua, in Ecclesiam ingrediuntur. Hac autem sanctorum communione, sacramentorum communionem intrlligi debere, Patres in Symbolo significant illis verbis : Confiteor unum baptisma…

Arrêtons ici l’audition des témoignages, et recueillons les conclusions d’ensemble qui paraissent s’en dégager, quant à la période primitive.

L’accord semble fail aujourd’hui sur la réalité de la pénétration du Sanctorum Communionem dans certains symboles catholiques, non pas seulement au déclin du v c siècle, mais dès le début du même siècle ou la lin du siècle précédent. Et l’on conteste de moins en moins que cette formule exprimait une doctrine traditionnelle. Ce que l’on discute encore,

37 *