La Mystification fatale/Première Partie/VI
Des Espagnes et de la Gaule Narbonnaise la nouveauté se répandit peu à peu dans le Nord des Gaules, où elle rencontra cependant de nombreux contradicteurs. Elle tâcha même de pénétrer en Italie, où elle trouva une opposition décidée. Ce fut alors que ses adhérents dans les Gaules se mirent à discuter pour en prouver l’orthodoxie, soutenir la nécessité de son admission et la convenance de son addition. Quelques-uns ont prétendu que c’était Photius, patriarche de Constantinople, qui, le premier, avait mis cette question en avant pour s’en servir comme d’une récrimination dans ses démêlés avec Nicolas Ier de Rome. Ceci est faux. Photius annonça son avénement à Nicolas en l’an 867, et déjà un siècle tout juste auparavant, en l’an 767, cette question avait été agitée dans le concile de Gentilly assemblé au sujet du culte des images, et auquel assistaient aussi les légats de l’empereur de Constantinople (Fleury, l. 43, ch. 43.) Il y a des indices que cette addition y fut réprouvée. Pour ne pas interrompre ma narration, je renvoie à l’appendice A.
D’autres ont prétendu que, si ce n’est pas Photius qui le premier a mis cette question en avant, c’est lui néanmoins qui l’a suscitée de nouveau dans le même but. Ceci est encore faux. Je m’occuperai de cela plus loin, et je poursuis le premier point. Paulin, archevêque d’Aquilée en Italie, rassembla en l’an 795 un concile dans la ville de For Julien, pour délibérer sur cette question et sur celle de l’Adoptianisme, dont nous n’avons pas à nous occuper ici. Tous les collecteurs des actes ou plutôt du résumé des actes de ce concile, ainsi que les historiens occidentaux, prétendent que l’addition du filioque y fut approuvée. Mais, comment peut-on entretenir une telle idée, lorsqu’on voit que tout le discours que Paulin a tenu en cette occasion ne roule que sur la considération capitale qu’il faut maintenir fortement les injonctions du premier concile d’Éphèse, qu’il ne faut rien changer au symbole décrété par les deux précédents conciles œcuméniques ; qu’il ne faut rien ajouter, rien retrancher, rien modifier, chose qui contredit ce qu’on veut avancer ? Je ne peux transcrire ici tout ce qu’y oppose Zernicavius[1] dans ses traités (vol. I, pag. 329, 403, 405, 469, 515), où une critique rigoureuse dissout ce brouillard ; mais je me borne à faire remarquer ici, que ces actes doivent avoir été infailliblement falsifiés.
Après une déclaration telle que celle-ci : « Sed absit a nobis procul que sit ab omni corde fideli alterum vel aliter illi (patres) instituerunt symbolum vel fidem componere vel docere. » Après d’autres déclarations du même genre, comment est-il possible d’admettre comme intacte cette période qu’on lit au commencement de ce discours : « Post inviolabilem igitur et meo sensu, modis omnibus inserendam symboli definitionem, etc. ? » Comment concilier l’inserendam avec l’inviolabilem ? N’est-il pas évident que le texte immaculé devait porter retinendam ou tout autre terme synonyme, que les faussaires des âges postérieurs ont souillé, en le remplaçant par l’absurde inserendam ? L’intelligence la plus obtuse peut-elle se refuser à cette conclusion ? C’est à juste titre donc que Paulin a été stigmatisé comme schismatique par Baronius (en l’an 833, N°v) et par Combefisius dans son Actuarium de la bibliothèque des Pères grecs (cité par Zernicavius, pag. 469, note). Et cependant M. Francis Monnier, dans son Alcuin et Charlemagne (édition deuxième, pag. 161), vous raconte avec une parfaite assurance que : « la plus tendre amitié le liait (Paulin) à Alcuin, qui l’appelait son père. Assemblés à Frioul, les suffragants de Paulin firent plusieurs canons disciplinaires, ajoutèrent au symbole le filioque qui se trouve dans St-Augustin. » Tout au contraire, ils l’ont réprouvé ; quant à ce qu’il dit sur St-Augustin, nous verrons dans la suite ce que cela vaut.
- ↑ Voici l’éclaircissement qu’en a donné l’auteur du Ελεγχων, τομ. Α’. σελ. μη’.
Ο εφαμιλλος των αρχαιων ορθοδοξων πατερων Λατινων ουτος Παυλινος συνεϰροτησε (τω 791 η ως ο Βαρωνιος ϰλ. τω 795) Συνοδον Ιταλων, Στιριων, Ιστριων, Κροατων, Δαλματων, Σϰλαϐουνων ϰτλ. πατερων επ’ αυτω τουτω ινα ϰρατυνη ϰαι οχυρωση το ιερον Συμϐολον των εν Νιϰαια πατερων ϰατα της αρχομενης ηδη δυσσεϐους τολμης των παπιστων. ϰαι τα μεν πραϰτιϰα αυτης εξηλειφαν οι παπισται, σωζετα δ’ αυτων μια περιληφις τοσον αδεξιως ϰαι μωρως παρεγγεγραμμενη, ωστε ειτις μετα προσοχης αναγινωσϰει αυτην, ευθυς ειϰαζει εϰ τε του τεταραγμενου υφους ϰαι του διηνεϰους αντιφατιϰου ϰραματος Ναι ϰαι Ου ηλιϰην υπεστη δολιαν επηρειαν υπο των παπιστων διο ϰαι τινες των ημετερων (ορα Μελετ. εϰϰλ. ις. Αιων Η’.) εντευθεν ορμωμενοι, οιονται τουτον τον μεγαν ανδρα υπερασπιστην γεγονεναι του νεωτερισμου, ϰαιτοι χρηματισαντα διωϰτην. Ο αοιδιμος Ζοιρνιϰαυιος (Περι εϰπορ. του Αγ. Πνευμ. Αιων Η.) τελος ανεδειξεν αυτον τη ϰριτιϰη αυτου θαυμασια μεθοδω (Λατ. προς Λατ. διαφερ.) ορθοδοξοτατον. Αλλ’ η Εϰϰλησια ϰαι το διϰαιον αυτο απεϰδεχεται μειζονα την ϰαταισχυνην των ϰιϐδηλοποιων παπιστων ϰαι εϰ της μετα ϰριτιϰων επιστασιων εϰδοσεως της ρηθεισης αλλοϰοτου περιληφεως. Εφ’ οσον ομως αν γενηται τουτο, ϰαλον ηγουμεθα ινα σημειωσωμεν τινα ενταυθα επιτροχαδην, παρ. χαρ. λεγει Post inviolabilem igitur et meo sensu modis omnibus inserendam Symboli definitionem « Μετα τον αθιϰτον (η απαραϐιαστον) τοινυν ϰαι ϰατ’ εμε γε παντι τροπω παρεισαϰτεον (η παρεγγραπτεον) του Συμϐολου ορον » πως προς Θεου συναδει το αθιϰτον η απαραϐιαστον μετα του παρεισαϰτου ; ϰαι το παρεισαϰτον αυτο μετα του ορου ; πιθανως λοιπον ο ϰιϐοηλοποιος το retinendam συναδον τω, inviolabilem περεγχειρισεν εις το inserendam, οπερ ϰαι τω inviolabilem αντιξουν, ϰαι γραμματιϰως βαρϐαρον εστιν ου γαρ λεγεται, ει μη μετα σολοιϰισμου ϰαι νοηματος ϰαι γραμματιϰων ϰανονων, inserendam symboli definitionem ϰαι παλιν sed absit a nobis proculque sit ab omni corde fideli alterum vel aliter quam illi instituerunt symbolum vel fidem componere vel docere « απεστω δ’ αφ’ ημων ϰαι απο πασης ϰαρδιας πιστου αλλο, η αλλως, η ως εϰεινοι (οι πατερες της Α’. ϰαι Β’. Οιϰουμ. Συνοδου) παρεδωϰαν Συμϐολον η πιστιν συντιθεναι τε η διδασϰειν » πως συμφωνουσι ταυτα οι παπισται ϰαι μαλιστα το αλλως, η ϰτλ. προς την προσθηϰην την « ϰαι εϰ του υιου ; » Και παλιν Ipsumque textum Symboli retinere « αυτο δε τουτο το ϰειμενον του συμϐολου ϰατεχειν » πως συμφωνει το αυτο τουτο προς το ηλλοιωμενον τω « ϰαι εϰ του υιου ; » Αλλ’ ο παραχαραϰτης ελεγχεται μαλιστα εν τη ιστορια του συμϐολου, πως δηλονοτι οι τε 318 εν Νιϰαια ϰαι οι 150 εν Κωνσταντινουπολει πατερες συνυφαναντες εισι το ιερον συμϐολονλεγει γαρ ανωνυμως ανευ τοπου ϰαι χρονου ϰαι προσωπων ϰαι τους προσθεντας το « ϰαι εϰ του υιου » αλλα μετα ταυτα μονον των εν Νιϰαια ϰαι εν Κωνσταντινουπολει μνημονευει, μηδεν λεγων περι των προσθεντων το « ϰαι εϰ του υιου. » Και παλιν « ως ϰαθολιϰως ϰαι οι θεσπεσιοι πατερες, επι τηδε τη της πιςεος στερροτητι ϰρηπιζομενοι, εϰ πατρος το Αγιον Πνευμα προιεναι επρεσϐεθον ! ως ενδοξως ϰαϰεινοι (τινες ; ουδ’ αυτος οιδε), οι εϰ πατρος αυτο ϰαι υιου εϰπορευεσθαι ομολογουσι ! » (μεταφ. Βυγεν. πραγ. Γ. παραφθ. μα’.). Αλλα ϰαι παμπολλοι ετεροι ελεγχοι της παρεγγραφης της αλογου ταυτης περιληφεως. Διο δειται, ως προειρηται, ιδιας συνταξεως. Η δε Συνοδος αυτη εγενετο προτερα της εν Αϰουισγρανη τω 889 επι Λεοντος του Γ. του ϰαι αυτου τοσουτον αγωνισθεντος υπερ « της προφυλαϰης της ορθοδοξου πιστεως. » Διο ϰαι οι διαδοχοι του μνημομευθεντος Παυλινου Πατριαρχου Αϰυλιας μεχρι του θειου Φωτιου ετηροθν την ορθοδοξιαν ο δε επι του θειου Φωτιου, ον ο Οθαλπερτον ϰαλει ο sine rubore, ως λεγει ο μαϰαριτης Ευγενειος (Ζοιρν. περι εϰπορευσεως Αγιου Πνευνατος πραγ. Ε. σημ. 60), De Rubeis, ειχε μετ’ αθτου ϰαι αλληλογραφιαν, προς ον ϰαι αυτος αντεπεστειλε την περιπυστον σωζομενην επιστολην.