Page:Diderot - Œuvres complètes, éd. Assézat, XVIII.djvu/199

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.

son existence dans un instant différerait peu de la brute, et qu’il est de la nature de l’homme de s’entretenir du passé et de l’avenir.

.....Omnibus curæ sunt, et maxime quidem quæ post mortem futura sint, serit arbores quæ alteri sæculo prosint,..... quid spectans, nisi etiam postera sæcula ad se pertinere ? Ergo arbores seret diligens agricola, quorum adspiciet baccam ipse nunquam : vir magnus leges, instituta, rempublicam non seret ? Quid procreatio liberorum, quid propagatio nominis, quid adoptiones filiorum, quid testamentorum diligentia, quid ipsa sepulcrorum monumenta, quid elogia significant, nisi nos futura etiam cogitare ?....

Quid in hac republica tot, tantosque viros ob rempublicam interfectos, cogitasse arbitramur ? iisdemne ut finibus nomen suum, quibus vita terminaretur ? Nemo unquam sine magna spe immortalitatis se pro patria offerret ad mortem. Licuit esse otioso Themistocli, licuit Epaminondæ, licuit, ne et vetera et externa quæram, mihi : sed nescio quomodo inhæret in mentibus quasi sæculorum quoddam augurium futurorum : idque in maximis ingeniis, altissimisque et animis exsistit maxime, et apparet facillime. Quo quidem demto, quis tam esset amens, qui semper in laboribus et periculis viveret ?… Quid poetæ ? nonne post mortem nobililari volunt ?…

Sed quid poetas ? opifices post mortem nobilitari volunt. Quid enim Phidias sui similem speciem inclusit in clypeo Minervæ, quum inscribere non liceret ? Quid nostri philosophi ? nonne in his ipsis libris, quos scribunt de contemnenda gloria, sua nomina inscribunt[1] ?

Celui-ci a tout rassemblé, et, si je me l’étais rappelé plus tôt, je vous le jetais à la tête, et me retirais[2].

  1. Cic, Tuscul. quæst.. lib. I, 14-15.
  2. « Un moment, s’il vous plaît : avant de vous retirer il faut, mon ami, que je me serve pour vous de la même mesure dont vous vous servez pour moi. Après des raisons vous donnez des autorités, c’est la marche des bons disputeurs : les mauvais s’en tiennent au dernier parti ; je vous dirai donc aussi ce que d’autres ont pensé ; cela délasse.

    « Mais avant, j’ai une petite affaire à démêler avec vous, qui en vaut la peine.

    « Vous êtes-vous fié à mon ignorance presque entière de la langue de Cicéron,