Page:Descartes - Œuvres, éd. Adam et Tannery, XII.djvu/448

Cette page n’a pas encore été corrigée

4o6 Vie de Descartes.

oreille complaisante les discours d'un mystique, Jean Labadie, puis d'un quaker, William Penn^; et dans sa jeunesse, en Hollande, elle fut liée avec Anne-Marie de Schurman, élève trop docile, au gré de Descartes, du fanatique Voët; elle- même paraît avoir quelque temps admiré Voët, regrettant que notre philosophe entrât en lutte avec cet homme de Dieu*^. Puis peut-être se refroidit-elle, ainsi que la demoiselle de Schurman, lorsque ce ministre, par un zèle indiscret, s'érigea en censeur farouche de la coiffure des femmes, et même aussi des hommes'^. Elisabeth, en effet, n'avait rien d'austère dans

a. Tome IV, p. 700-701. Voir Foucher de Carcû, Descartes et la Prin- cesse Elisabeth (Paris, Alcan, 1879), p. i5o-i52; et Victor de Swarte, Descartes directeur de conscience {Ibid., 1904), p. 163-171.

b. Tome III, p. 23i, 1. 13-19 : du 11 nov. 1640.

c. Tome VIII (2'^ partie), p. 197 : lettre d'Elisabeth à Colvius, 21 juin 1643.

d. On lit, dans une Vie MS. de Saumaise par Philibert de la Mare

« Leydam venerat Salmafii vifendi caufâ hoc anno {1644) Dordracenae » Ecclefias Paftor Andréas Colvius, qui cùm, quaerenti Salmafio : quid » novi? & an fatis falve? eo vocis fono refpondilTet qui dolorem animi » teltaretur : turbatam effe fcilicet nonnihil quam curabat Ecclefiam, » parvi quidem momenti re, fed quae utriufque fexûs animos mirum in » modum dilcruciabat, eô nempe rem devenifTe, ut viri cum longioribus B capillis, rtiulieres cum cincinnis templum ingredi & concionibus » intereffe nor) auderent amplius, Paftorum quorumdam metu hœc » ornatûs gênera in utroque fexu fevere adeô ac minaciter|increpantium, » ut in fupremo Judicii die capillati juvenes & comptae capite virguncula:, » fi fides penés illos effet, nihil mitius expeftare poffent quàm beatitu- I) dfhis aeternœ jacturam..Eum vero qui ejufmodi doftrinae princeps effet » Gifbertum effe Voetium Academiae Trajeftinae Profefforem, virum » certe multijugâ ledione & doftrinâ prœditum, fed veteris Ecclefiae » difciplina; adeô tenacem & aufterum rigidumque illius obfervatorem, » ut etiam eos non ferret, qui antiquum fefe in compotationibus falutandi » morem, quem tamen feveriores admittunt, velut impuras ethnici ritûs » reliquias, ufurparent. Addebat Colvius thefes fuper eo argumento » publicatas, fparfos etiam in vulgus libros fuiffe vernaculâ linguâ quàm- » plures, unumque inter alios cui quôd contra capillos declamaret » Abfalonis titulum fecerant, & quo magis didis fuis fidem aftruerent, » Pauli Apoftoli, quafi fententiœ illi faveret, primœ ad Corinthios » Epillolae caput undecimum allegabant. In novum Trajeilinorum

�� �