Page:Alfred Vacant - Dictionnaire de théologie catholique, 1908, Tome 9.1.djvu/86

Cette page n’a pas encore été corrigée
157
158
LEFÈVRE D’ÉTAPLES


1531, 1537, 1545, et aussi en divers recueils. 2. Arilhmetica decem libris demonstrata ; musica libris demonstrata quatuor ; epiiome in libros aritlimeticos divi Severini Boetii ; rythmimachiee ludus qui ei pugna numerorum adpellatur, Paris ; réédité en 1514, 1530 (Bâle), 1553 (Bâle). — 1497 :

1. Decem librorum moralium Arisiotelis très conversiones ; prima Argyropili Byzanlini, secunda Leonardi Aretini, terlia veisio antiqua, Paris, réédition en 1505, 1510, 1516, 1528, 1535, 1541 (Fribourg). 2. Textus de Sphæra Joannis de Sacrobosco cum commentario (la date n’est pas fixée avec certitude, après 1496, avant 1499) ; réédité fréquemment avec d’autres commentaires d’astronomie et de mathématiques. — 1498 : Theologia vivificans. Cibus solidus : Dionysii coelestis hierarchia, ecclesiaslica hierarehia, diuina nomina, mystica theologia, undecim epislolæ ; Ignatii undecim epistola’; Polycarpi epistola una, Paris, Graf en a vu de ses yeux un exemplaire ; rééditée en 1502 (Venise), en 1515 Paris, avec un comment, de Clichtoue) ; les épîtres d’Ignace et de Polycarpe ont été imprimées à part en 1520 (Bâle), 1527 (Strasbourg). — 1499 : Remundi Lullii libri IV : 7 US de laudibus B. V. Mariæ qui et ars intentionum appellari potest ; 2 US de nalali pueri paruuli ; 3 as clericus Remundi ; 4 US phantasticus Remundi, Paris. — 1500 : Artificiales nonnnllæ inlroductiones (œuvres de Lefèvre, rassemblées par Clichtoue, introduction aux traités logiques d’Aristote), Paris ; l’édition de 1505 contient en plus : Introductio in lerminorum cogniliortem et De artium scientiarumque divisione ; rééditée en 1518 (Rouen), 1520 (Paris), 1526 (Paris), 1534 (Paris), 1535 (Lyon). — 1503 : 1. Logicorum libri recognili Boctio Severino interprète, et Paraphrases in eosdem cum adjectis annotalionibus, Paris ; rééditions en 1510, 1520, 1531, 1537, 1543, 1588 (Venise). 2. Astronomicon theoricum corporum cœlestium, Paris ; — 1504 : Pro piorum recreatione. … Paradysus Heraclidis, Epistola démentis, Récognitions Pétri apostoli, Complementum epislolæ démentis, Epistola Anacleti, Paris. — 1505 : 1. Pimander, Mcrcurii liber de sapienlia et potestate Dei ; Asclepius, ejusdem Mercurii liber de voluntate divina ; item Craler Hermetis a Lazarclo Septempedano, Paris (Lefevre a revu la traduction que Marsile Ficin avait donnée du Poimandrès et de l’Asclepius. Le Crater Hermetis est une œuvre moderne d’un certain Louis Lazarelus, dédiée au roi Ferdinand). 2. Primum volumen contemplationum Remundi (Lullii) duos libros continens. Libellus Blaquermv de amico et amato, Paris. — 1506 : Politicorum libri VIII, commentarii ; Œconomicorum duo, commentai ii, Parisjréédit. en 1511, 1526, 1543. — 1507 : Theologia Damasceni, Joannis Damasceni de orthodoxa fide liber, traduction latine du texte grec, Paris, souvent rééditée dans les œuvres du Damascène ; avec un commentaire de Clichtoue, Paris, 1512, réédit., 1513. — 1508 : 1. Introductio in Pollttca Aristoteliset Œconomicum Xenophonlis a Raphaële Volalerrano translatum, Paris ; rééd., 1512, 1516 (avec un commentaire de Clichtoue) ; publiée aussi avec l’Artificialis Introductio in Ethicen, Vienne, 1513, Strasbourg, 1511.

2. Georgii Trapezonlii dialectica (la préface est de 1508) ; « ’dit ions en 1."> 10 (Strasbourg i, 1532 (Parte), 1511 (Lyon), etc.

— 1509 : 1. Quincuplex Psalterium, galllcum, romanum, hebratcum, velus, conciliatum, Paris ; réédit. en 1513 (avec quelques additions) et en 1515. — 2. Rieoldi 0, P. contra seetam Mahumetlcam non Indignut sciiu libellus ; cujusdam diu capttvt Turcorum, provlnciæ sepiem Castrensis, de « lia et moribus eorundem alius non minus necessarius libellus. Adfunetus est Insuper llbellui de otla et moribus Judœorum, Paris, (sur ce Ricoldus, voir Fabricius, Btbltoth. Int. média et infimie tetatis, édlt. de Hambourg, 1746, t. vi, p. 258-259) ; réédit. en 1511, 1514, 1520 (Séville), 1608 (Rome). — 1510 : 1. Egregii patris et clari Ineologl Ricardl quondam devoli cœnibotæ sancti Victoria… super dlotna Trlnltate Iheologleum

opus, htxade librorum dislithium il capitula -VA’drcadibus.

Adjundus rt coihmentartus arliflclo analutlco metaphysieam et humant sensu » transcendentem apicem sed rallonali modo complectens tntelligentiam. Parte. 2. Bernants Abballs libellus de offlclo mlssae quem edtdlt Romte, Paris (sur ce Bernon, abbé de Relchenau, v oir Diction, d’archéologie chrélirnnr, t. h. coi. 820 iq i ; réédit en 1511 (Strasbourg), 1518 (Parte). 3. éBgestpti htsloriographi fldellsslmi m dlserlisslmt et tnter christlanos anllqulsslmt Htstorla de BeUo fudaico, tceplri sublatlone, Juaseorum dtsperstone et Hti Igmltano excidlo, n » Ambroslo, Medtolan. anttsttle t

grirra lalinii Indu ; iiim ejusdem ninm pluili nsi il tiihrllis

congruenltarum ; cum Josephi libris ellam /< Gestis Macchabmorum, Paris i Opéra complura s Htlari eplscopi hoc série coimpressa : lie Trlnltate contra [arrtanot libri KHI ;

Contra Constantium hoereticum lib. I ; Ad Conslanlium imperatorem l. II ; Contra Auxenlium arrianum, l. I ; Auxe.ntii blasphéma ; plena epistola I ; De synodis contra arrianos habitis l. I ; Ad Apram fdiam D. Hylarii epistola I ; In psalmos David commentarii seu l. II ; In ev. Matthœi, l. I, Paris. (Il n’est pas facile de préciser la part exacte qui revient à Lefèvre dans ces deux éditions de textes). — 1512 : Sancti Pauli epislolæ XIV ex Vulg. cditione, adjecta intclligenlia ex græcocum commentariis J. Fabri Stapulensis…. Aeeedit ad calcem Linus episcopus de passione Pétri et Pauli ex gra’co in lat. conversa, Paris ; réédit. en 1515, 1517, 1531, 1531 (Cologne), — 1513 : Liber trium virorum et trium spirilualium virginum : Heruur Pastoris, l. I ; Uguelini monachi Visio, l. I ; Fr. Roberti sermonum et visionum, l. III ; Hildegardis Scivias visionum l. II ; Elisabethee virginis cœnobitm Sconaugiensis sermonum oc visionum ad fralrem suum Egbertum, abbalem S. Florini, l. VI ; Mechlildis virginis l. V studiorum piorum. — 1514 : Accurata recognitio trium voluminum operum clarissimi P. Nicolai Cusæ card., Paris. — 1515 : Agones marlyrum mensis januarii libro primo contenli, Paris. — 1517 : 1. Euclidis Megarensis geomelricorum clementorum libri XV (avec des commentaires anciens et modernes), Paris ; réédit. en 1537 (Bâle), 1546 et 1558 (Bâle). 2. De Maria Magdalena et triduo Christi discepiatio, Paris ; éditée aussi à Haguenau, 1518 : De Maria Magdalena et triduo Christi diseeptatio, concionaloribus verbi divini adprime utilis ; 2e édit. De Maria Magdalena, iriduo Christi et ex tribus una Maria discepiatio, Paris, 1518 ; et aussi 1519 (avec une épître de Chlictoue), 1520. — 1518 : Ex Physiologia Arisiotelis libri XXVIII, traduction latine des principales œuvres aristotéliciennes relatives à la physique ; parue sous le nom de Vatable ; mais Lefèvre a certainement contribué à l’édition. — 1519 : Contemplationes idiola’, Paris (l’auteur de ces contemplations est un chanoine régulier de Saint-Augustin nommé Raymond Jordan ; voir Fabricius, Bibl. latina med. et inj. œtatis, édit. de Hambourg, 1735, t. iv, p. 519) ; rééditées en 1530, 1535, etc. — 1520. Basilii Magni Cœsariens… opéra plane divina, variis locis sedulo collecta… recognita et coimpressa, Paris ; (contient des traductions de Vllexamcron, du Traité contre Eunomius, des Sermons et des Règles monastiques d’après Rufin) ; réédité 1523 (Paris), 1523 (Cologne) — 1522 : Commentarii initialarii in quatuor cvangelia. Paris ; réédité en 1523 (Bâle), 1526 (s. 1.), 1541 (Cologne).

— 1523. Traduction française du Nouveau Testament : La première partie, Évangiles, paraît le 8 juin 1523 ; la seconde, Épitres, Actes, Apocalypse, le 6 novembre 1523, chez Simon de Colines (qui avait sa maison à Paris et une succursale ù Meaux) ; 2’édit. chez le même Colines, 1524. Pour lis nombreuses éditions suivantes voir les travaux relatifs aux traductions françaises de la Bible. — 1525 : 1. Traduction française du Psautier, chez Simon de Colines ; réédit. en 1530 (s. 1.). 2. Les Epistres et Evangiles des cinquante et deux dimanches de l’an avea/ues briefves et très utiles expositions d’y celles ; réédité par E. Dolet ù Lyon, 1542. — 1527 : Jacobi Fabri Stapulensis, Iheolitgi celeberrimi, commentarii in epislolas catholicas, Bâle ; réédit. en 1510 (Anvers). — 1528 : Traduction française de l’Ancien Testament, Anvers, en 4 vol. contient tout l’Ancien Testament, a l’exception du Psautier. — 1530 : La sainete Bible en français translatée selon la pure et entière traduction de saincl Hlcrosme, conférée et entièrement reoisitee selon 1er, plus anciens et plus eorreetz exemplaires, Anvers, avec privilège impérial, réédit. 1534

(Anvers), également avec privilège impérial ; cette édition est encore réimprimée en 15 11 (Anvers).

II. SOURCES.

Outre les ouvrages de Lefèvre qui constituenl la source principale, on trouvera des renseignements, d’ailleurs fort peu abondants dans les ouvrages suivants : A.-L. Hermlnjard, Correspondance des réformateurs dans les pays de langue française, Genèvi’i Parte, 1866 ei Mimées suivantes, t t, n. : i, t. 20, 21, 2 : 1. 21. 2."., 29, 30, s."., 08, 103,

lot. t 11, n 202, 363 ; t. iv, n. 99* (cf. n. 103 au t. 1) ; les

OUI r : iues de Noël lieda et des nulles ad el s : iil es c I, - lefèvre.

signalés dans le cours de l’art. ; Toussalnts Du Plessls, Histoire <ii l’Église de Mtam avec des notes ou dissertations

et les pièces justificatif’. Pari. 1731, 2 vol. ; Les actes île In

Sorbonne, dans Duplesste d’Argentré, CoUectta fudiciorum, t. n n. Parte, 172s. et mieux dans l< I ber conclusionum Inédit ; G 1 arel, / pitre à tout teigneurs et peuples et pasteurs, publiée ers 15 18 ; édit de Genève, 1865 (a la suite de l’on Du vrai usage de la crote de Jésus-Christ) ; [uéodori de Bése, Icônes, ni est verts Imagines virorum lllustrlum, 1580 ; 1 lorimondde Ræmond, Histoire de (a naissance, pro.