Page:Alfred Vacant - Dictionnaire de théologie catholique, 1908, Tome 6.2.djvu/158

Cette page n’a pas encore été corrigée
1551
1552
GOUVERNEMENT ECCLÉSIASTIQUE


larmin, De romano pontifice, 1. I, c. viii-xi, p. 322-334 ; Franzelin, De Ecclesia Christi, sect. il, c. ii, thés, x, p. 124 sq. ; Mazzella, op. cit., disp. III, a. 8, § 2, p. 431438 ; Wilmers, op. cit., p. 188 sq. ; Palmieri, De romano pontifice, part. 1 1, thés, xviii, n. 3, p. 439-443 ; thes.xix, xx, p. 443-471 ; Pesch, De Ecclesia Christi, part. II, sect. ii, prop. 24, Prælecliones, t. i, p. 227-233 ; Billot, De Ecclesia, part. II, c. iii, thés, xxv, xxx, p. 536-563 ; C35-652.

4° Le gouvernement ecclésiastique institué par le Christ est une monarchie. — En effet, le gouvernenu’iit est monarchique lorsque : 1. le chef suprême est unique ;

2. quand il possède la plénitude de la puissance :

3. quand tous les autres dignitaires ou magistrats dépendent de lui ; 4. quand il peut juger tous les autres memhres de la société et n’être jugé par aucun d’eux ; 5. quand tous ceux qui veulent appartenir à cette société et jouir des biens qu’elle renferme, sont obligés d’adhérer et d’obéir à ce chef suprême, comme étant le principe et le centre de l’unité sociale.

Tous ces points devant faire l’objet d’articles spéciaux, il nous suffira ici de les énoncer, et de renvoyer le lecteur aux articles Pape, Infaillibilité.

Pour le concept de monarchie, il n’est pas requis cependant que le chef suprême puisse, à sa volonté, abolir dans la société des magistratures qu’il n’a pas instituées lui-même, comme nous l’avons établi au commencement de cet article. La monarchie pontificale est donc vraiment monarchique, quoique le pape ne puisse point abolir l’épiscopat qui est d’institution divine, ni remplacer tous les évêques par de simples vicaires apostoliques. Cf. Pesch, op. cit., n. 234 sq. Voir Évêques, t. v, col. 1656 sq.

5° Le gouvernement ecclésiastique institué par le Christ est donc une monarchie, non pas tempérée par l’aristocratie, mais unie à l’aristocratie. — La monarchie pontificale n’est pas tempérée par l’aristocratie épiscopale, puisque le pape a la puissance suprême, pleine et entière, propre, ordinaire et immédiate sur l’Église universelle, comme sur chaque chrétien en particulier, voir Pape ; mais cette monarchie est divinement unie à l’aristocratie épiscopale, puisque les évêques sont d’institution divine, et que, de parla volonté du Christ, ils sont, non pas de simples vicaires du pape, mais de vrais princes dans l’Église, avec autorité propre et ordinaire dans leurs diocèses. Voir Évêques, t. v, col. 1702 sq.

Les auteurs qui, depuis le conciliabule de Baie et la diffusion du protestantisme, ont écrit sur la nature du gouvernement ecclésiastique et sa divine institution, sont innombrables. Nous indiquerons ici les principaux et, pour plus de clarté, nous les rangerons par périodes.

Au XV et au v Vf siècle.

J. de Turrecremata, Summa

de Ecclesia, in-fol., Rome, 1489 ; Salamanque, 1560 ; les IIe et IIIe livres, De primaiu pontificis, furent insérés dans la Bibliotheca maxima pontificia de Roccaberti, 21 in-fol., Rome, 1691-1699, t. xiii, p. 283-611 ; Flores sententiarum D. Thomæ, de auctoritate summi pontificis, Augsbourg, 1496 ; Traclalus contra avisamentum ijuoddam basiliensium quod non liceat appellare a concilio ad papam, inséré dans Mansi, Concil., t. xxx, col. 1072-1094 ; Traclatus in /avorem Eugenii IV contra décréta concilii Constantiensis in quo fuit depositus Joannes XXIII, et contra gesta in concilio basileensi adversus Eugenium I V, in-4° Venise, 1503 ; Mansi, t. xxx, fol 550-590 ; Cajétan, De auctoritate papes et concilii, ulraque invicem comparata, in-fol., Rome, 1511 ; De divina pontificatus romani pontificis constitutione et auctoritate, in-fol., Cologne, 1521 ; Thomas Netter, Doctrinale antiquitatum fidei catholicæ, 3 in-fol., Paris, 1521-1532 ; Eck, De primatu Pelri adversus Luderum (Lutherum), in-fol., Ingolstadt, 1520 ; Paris, 1521 ; Alphonse de Castro, Adversus hsereses, 1. XIII, in-fol., Paris, 1534 ; Faber, De potestate papæ adversus Lutherum, in-fol., Rome, 1529 ; Quod Petrus Romse fuerit, et ibidem primus episcopalum gesseril, atque sub Ncrone marlyrium passas fuerit, in-4°, Dillingen, 1516, 1553 ; Melchior Cano, De locis theologicis, 1. VI, in-l", Salamanque, 150 : ’, : Driedo, De locis theologicis, in-fol., Louvain, 1550 ;

Dobenek (Cochkeus), l’hilippicæ adversus Philippuni Mclanchlon, in-4°, Leipzig, 1534 ; Hosius, De loco et auctoritate romani pontificis in Ecclesia Christi et conciliis, in-fol., Cologne, 1567 ; Pighius, Asserlio hiérarchise ecclesiastica-, ad Paulum III, in-fol., Cologne, 1538, ouvrage de haute valeur ; Masson (Jacobus Latomus), Tractatus de primaiu romani pontificis, dans la Bibliotheca maxima pontificia de Roccaberti, t. xiii ; Lindanus, De vera Christi Ecclesia, in-fol., Cologne, 1572 ; Jean van den Rundere. Compendium rerum tlwologicarum quæ hodie in conlroversiam agitantur, in-fol., Anvers, 1562 ; Reginaldus Polus (Pôle, Poole), Pro ccclesiasticæ unilatis defensione libri quatuor, in-fol., Rome, 1538 ; Pro primatu romanæ Ecclesia-, in-fol., Strasbourg, 1555 ; De summo pontifice Christi in terris vicario ejusque officio et potestate, ad regem Henricum VIII, in-fol., Louvain, 1569 ; Re/ormatio Anglicaan. 1886, in-fol., Rome, 1562 ; Nicolas Harpsfield, Sex dialogi contra SS. pontificatus oppugnalorcs, in quibus auctorum anglicanæ apologiæ mendacia deteguntur, in-fol., Anvers, 1566 ; P. de Soto, Defensio assertionis catholicæ fidei, c. lxxiv, in-fol., Anvers, 1557 ; Fr. Horantius (Orantés), De locis catholicis pro romand fuie adversus Calvini institutiones, !. VI, in-fol., Venise, 1564 ; Fr. Turrianus (Torrès), De summi pontificis supra concilium auctoritate, in-fol., Florence, 1551 ; Campeggi, De auctoritate et potestate romani pontificis, in-fol., Venise, 1562, inséré par Roccaberti, dans sa Bibliotheca maxima pontificia, t. xix, p. 568 sq. ; Cantarini, De potestate pontificis, in-4 » , Paris, 1571 ; Venise, 1589 ; Gr. de Valentia, Analyste fidei catholicæ, in-fol., Ingolstadt, 1585 ; Th. Stapleton, Prineipiorum fidei doclrinalium demonstratio melhodica, in-fol., Paris, 1579 ; De ntagnitudine Ecclesiæ romanæ, in-fol., Anvers, 1599 ; Rellarmin, IIP Conlroversia generalis, De summo pontifice, in-fol., Ingolstadt, 1586, Opéra omnia, 8 in-4°, Naples, 1872, t. i, p. 305-325 ; Suarez, Defensio fidei catholicæ adversus anglicanæ sertæ errores, Opéra omnia, 23 in-4°, Lyon et Cologne, 1594-1655, t. xxiii ; 28 in-4°, Paris, 1856-1878, t. xxiv.

Au XVII’siècle.

André du Val, Elenchus libelli de

ecclesiastica et politica potestate pro suprema romanorum pontificum in Ecclesia auctoritate, in-8°, Paris, 1612, 1613 ; l’auteur s’y montre un des plus grands adversaires de Richer et du richérisme, dont il prévoit toutes les conséquences désastreuses ; De suprema romani pontificis in Ecclesiam potestate, in-4°, Paris, 1614 ; Traclatus de SS. pontificis auctoritate, in-4°, Évreux, 1622, sous le pseudonyme de Jean Lejan ; Eudémon, Admonitio ad lectores librorum Marci Antonii de Dominis, in-8°, Cologne, 1619 ; Boudot, Pijthagorica Marci Antonii de Dominis nova metempsychosis, in-8°, Paris, 1621 ; Beaulieu (Théophraste Bouju), Défense pour la hiérarchie de l’Église et de Notre Saint-Père le pape, in-8°, Paris, 1613 ; Ramon, De primatu S. Pétri et SS. pontificum romancrum ejus successorum, in-4°, Toulouse, 1617 ; Martin Bécan, De republica ecclesiastica libri quatuor, contra M. Anlonium de Dominis, in-8°, Mayence, 1618 ; Nardi, Assertio supremapotestatis romani pontificis adversus Ant. de Dominis, in-4°, Anvers, 1619 ; Coeffeteau, Pro sacra monarchia Ecclesiæ catholicæ, apostolicæ et romanæ adversus rempublicam Marci Antonii de Dominis, libri quatuor apologetici, 2 in-fol., Paris, 1623 ; Maucler, De monarchia divina, ecclesiastica, et seculari christiana, in-fol., Paris, 1622 ; Fénelon, De summi pontificis auctoritate dissertatio. Œuvres complètes, 10 in-8°, Paris, 1853, 1851, t. ii, p. 1-127 ; Petau, De Photino ha-rctico ejusque damnatione dissertatio, in-8°, Paris, 1636 ; De potestate consecrandi et sacrificandi sacerdotibus a Deo concessa… diatriba adversus novam asserlionem anonymi cujusdam (Grotii) qui christiani sacrificii consecrandi offerendique potestatem eliam laicis atlribuit, in-8°, Paris, 1639 ; Londres, 1685 ; Dissertationum ecclesiasticarum libri duo, in-8°, Paris, 1641 ; De ecclesiastica hierarchia libri quinque, in-8°, Paris, 1643 ; Sirmond, De Photino luvretico ejusque damnatione in quinque synodis, in-8°, Paris, 1651 ; Concilia antiqua Galliæ a seculo IV ad -Y, 3 in-fol., Paris, 1629 ; Charlas, Tractatiis de libertalibus Ecclesiæ gallicanæ, Liège, 1684 ; 3 in-4°, Rome, 1720 ; De la puissance de l’Eglise, ou réponse au traité historique de M. Maimbourg de l’établissement et des prérogatives de l’Eglise de Rome et de ses évesques, 1687 ; Primatus juridictionis romani pontificis assertio, seu responsio ad dissertationem EU. Dupin de primatu romani pontificis, in-4°, Cologne, 1700.

Au XVII f siècle.

Busæus, Poleslas jurisdictionis

sacraa supremo Ecclesiæ capite Christo in Petrum ejusque successores romanos pontifices, ab his in episcopos immédiate transfusa dissertatio hislorico-dogmatico-theologica, in-4°, Fulda, 1758 ; Hiérarchise ecclesiasticæ ordo, dignitate et