Page:Alfred Vacant - Dictionnaire de théologie catholique, 1908, Tome 5.djvu/146

Cette page n’a pas encore été corrigée

'267

ÉPICLÈSE EUCHARISTIQUE

268

et in illa una hnra (c’('sl- : -clirc au cénacle) hoc eum esse fiisseril, scciiliis ad/unf/ens ail : Hoc facile in meam commemoraliowm. Umle fatendnm qiiod quidquid lune itiud ftiil qiiod aposloli ub eo perceperunl, hue totiim est, quia id ipsiin^ est ; el si vclis aiidire qitid csl, Hoc est, inqiiil. corpus meum, xv, 1-3, ibid., col. 1321-1324.

Florus de I.yon fait preuve d’une doctrine également précise dans son traité liturgico-théologique de la messe. Et son témoignage, ainsi que celui de Paschase, a d’autant plus de valeur qu’on peut le considérer comme la résultante définitive de toutes les données traditionnelles. Il commence par donner à l’ensemble du canon le nom d’oraison de consécration : Posl lias laudes et gratiarum aclioncs pro lanlu i/ralia redeinplionis noslrw, quie in illo divino nnjslerio ugitur el comnicndatur, fado lolius ceclesiæ silentio, in que cessanle omni slrepilu verboium, sola ail Dcnm dirigatur inlenlio et devolio cordium, sociatis sibi omnium volis et desideriis, incipil sacerdos ohationem fvndere

QVA IPSUM ilYSTERIVM DOMIMCl CORPORIS ET SAXGUI-MS C0NSECRA7Uli. ExpOS. nÙSSæ, LXII, P. L., t. CXIX,

col. 43. Mais ce n’est point à dire que l’idée d’un moment précis de la transsubstantiation au cours de cette longue prière soit étrangère à son esprit. Cet instant est pour lui, comme pour Paschase, celui où le prêtre prononce les paroles du Sauveur. Toutefois l’intervention du Saint-Esprit n’est pas exclue ; le commentateur la met très nettement en relief dans son explication des oraisons qui précèdent le récit de la cène et de ce récit lui-même. Uli accepta habcas et benedicas, ac si suppliciler dicanl : Pclinuis ulhiec spiritu

TVO SANCTIFICES ATQUE ORE TUO DENEDKAS…, XLIV,

ibid., col. 44. Quam oblalionem ta. Drus, in omnibus… Ovatur omnipolens ut oblationcm suis sacris allaiibus imposilam et tanlis prccibus commendatam IPSE PER rjRTUJE.v DEscEXDEMis spjRiTUS Ha Icyitimam el perfeclam eucliaristiam efftcial, ut in omnibus sit adscripla… SU quoque EJUSDE.^f spiRirus sascti opérante viRTUTE ridionabilis… ut… diinnæ benedictionis incffubiti potentia cfficiatur corpus et srmguis unigeniti Filii Dci… Qui pridie quam pateretur, accepit pancm, etc., usque ad Hœc quoliescumque fccerilis, in mei memoriam fucielis… L uis verdis, sixe quibus

    1. NULLA LINGUA##


NULLA LINGUA, NULLA REGIO, NULLA CIVITAS, ID EST NULLA PARS ECCLESl.E lATUOLlC.E COXEICERE POTEST, ID EST COXSECRARE SACRAMESTVM CORPORIS ET SAN GUiNis DOMixi, ipse Dominas Iradidit apostolis, unde universalis Ecclesia jugem memoriam sui rcdemptoris celebret, et aposloli generaliter onmi Ecclesiæ. CIIRISTI

ERGO YIRTUTE ET VERDIS SEMPER COXSECRAIUR ET

coNSECRABiruR. Illius sermo est qui cœlestia sacramenta sanctificat. Ille in suis sacerdotibus quotidic loquitur. Illi funguntur officia, ille mafestate diuinæ potestatis operatur… ipsE EX SPIRITUS paracuti vir-TUTE et cœlesti bencdiclione sanctum corpus et sanguinem suum esse perfîcil… Unde et Ecclesia ex Iradilione his verbis consecrans myslerium sacri corporis el sanguinis Domini designanler dicil Dominum dixissc apostolis : Accipile…, lix-lx, ibid., col. 51-53. Si nous ajoutons que Florus, après des déclarations aussi ex]iresses de son attacliement à la croyance traditionnelle touchant la forme de l’eucharistie, ne laisse pas néanmoins do donner encore à l’oraison Supplices le rogamus les noms ù’oralio et oblatio sacra consccralionis. .. in illa immolationis bora, lxvi, ibid., col. 58-60, nous aurons, croyons-nous, achevé de montrer en Florus une preuve concrète que ces diverses affirmations, toutes traditionnelles d’ailleurs, sont fort bien conciliablos entre elles.

Mêmes attestations dans le pseudo-Alciin (x’-'xie siècle). De divinis of/iciis, xi, , P. L., t. ci, col. 1256-1257, 1260, 1262-1263 ; Confessio fidei, IV, ii.

col. 1087 ; dans le concile d’Arras de 1025, ii, De corp. el sang. Domini, P. L., t. cxliii, col. 1278.

Au XI’-e siècle, l’hérésie de Bérenger provoque des professions de foi très explicites où la doctrine de l’efficacité consécratoire des paroles du Christ et de l’intervention eucharisti( ; ue du Saint Esprit ne manque pas d’être exprimée. Adalbéron ou Ascclin, évêque de Laon († 1030), écrit à l’hérésiarque : … panem el vinum in atlari Spirilus Sancli virtute per sacerdotis minislerium verum corpus verumque sanguinem Christi effici. EpisL, ii, ad Berengur., citée par Renaudot, . Liturg. oriental., t. i, p. 330. Une lettre d’Eusèbe Brunon, évêque d’Angers († 1088), et une autre d’Adelmannqs de Brescia (vers 1061) au même personnage reconnaissent aux paroles du Christ répétées par le prêtre toute la vertu de la transsuljstantiation. P. /, ., t. cxLviii, col. 1203 ; t. cxliii, col. 1292. Même affirmation dans Guitmond d’Aversa († 1089), De corp. el sang. Domini, P. L., t. cxlix, col. 1480-1481 ; tandis que Durand de Troarn († 1088) y joint l’attestation de l’opération du Saint-Esprit : invisibitiler opérante Spiritu Sanclo…, incomprehensibili Sancli Spirilus opificio, verbis quoque myslicis scmclum Domini corpus ac verus sanguis cfficitur, P. L., t. cxlix, col. 1379-1381. Le concile romain de 1079 emploie des expressions analogues : panem et vinum per sacrse orationis verba et sacerdotis consecrationem, Spirilu Sanclo invisibililer opérante, converti subslanlialitcr in corpus dominicum. De même le serment imposé à Bérenger est ainsi conçu : Ego Berengarius corde credo el ore confileor panem et vinum quse ponuntur in allari per myslerium sacrée orationis et verba nostri redemptoris substanlicditer converti… P. L., t. cxlviii, col. 809, 811.

C’est à la même époque que le cardinal Humbert dit encore, comme plusieurs Pères anciens, que le pain « est fait, par l’invocation fidèle de la Trinité, le corps du Christ. » Adv. Grxcorum calumnias, xxx, P. L., t. CXLIII, col. 950. Saint Fulbert de Chartres († 1028) reprend la comparaison classique avec l’incarnation : Et illud de Virgine assumplum, el islud de maleriali el virginali creatura consccralum, unus idemque artifex Spirilus invisibiti operalione in substantiam veræ carnis Iransfundil… Non iiumis mijsterii sijmbolum, sed compaginanle Spirilu Sanclo corpus Christi verum. Epist., I, P. L., t. cxLi, col. 202. Cf. Orsi, op. cit., p. 44 sq.

Nous pourrions arrêter là cette chaîne de témoignages. Il sera utile cependant d’y ajouter encore quelques anneaux, qui permettront de raccorder plus facilement entre elles les données théologiques et les données liturgiques de la tradition concernant la consécration et l’épiclèse. Les textes que nous allons citer seront souvent une solution anticipée du pro blême épiclétique.

A ce titre, deux extraits des œuvres de saint Pierre Damicn († 1072) méritent une place à part. L’un met vivement en relief l’action eucharistique du Saint-Esprit : Porro de eo quod dicitur quoniam gratiam Scmcti Spirilus indignus homo accipers nequeat, constat procul dubio quia corpus Domini, quod in sacris cdlaribus per sancti sacerdotis dedicatur officium, concepta Sancli Spirilus virtute, vivificatur et sanctificatur, ut nos vivificare valeal et sancti ficare. Sicul in ipsis venerandis missarum sacranicnlis dicitur : Per quem htrc omnia. Domine, semper bona créas, sanctificas, vivificas, benedicis. Neque enim aliter vivificare posse creditur nisi per Spiritum Sanclum, cum, lestante Veritate (Joa., vi) Spirilus sit qui vivifical. Quaro ergo, cum sanctus sacerdos cieleste illud munus quod virtute Spirilus Sancli viui ficalum est et sanctificatum alque, ut confidenter loqucw, ejusdem divini Spirilus gratia veracitcr plénum, sceleralo forte cuilibcl porrigit, num~