Page:Alfred Vacant - Dictionnaire de théologie catholique, 1908, Tome 12.2.djvu/602

Cette page n’a pas encore été corrigée
2631
2632
PORTUGAL. SCIENCES SACRÉES, LA MORALE


parmi les traités de théologie morale venus du Portugal, pour les mêmes raisons que nous avons eues de cataloguer la Concordia parmi les ouvrages portugais. C’est peut-être le cas inverse en ce qui touche le P. Henriques, qui, étant né au Portugal, a enseigné en Espagne (Cordoue et Salamanque). Il y a subi une double influence : une aversion assez prononcée contre la théologie des jésuites et particulièrement celle de Suarez et un certain césarisine philippîen. De son livre, Clans Ecclesiæ (Salamanque, 1593), brûlé par ordre du nonce à Madrid, n’échappèrent que quelques exemplaires. Sa Summa théologien, par ailleurs très estimée, a dû aussi être condamnée donec emendetur. Ce fut plutôt parce que l’auteur admettait la confession par lettre (la confession, et non l’absolution).

En ce qui concerne les canonistes, il y en a eu quelques-uns imbus d’un régalisme farouche, comme Pereira de Castro, au temps des Philippes, et Pereira de Figueiredo un oratorien épris de jansénisme au temps de Pombal. Le premier a écrit De manu regia et le second Analyse de profissào da fé do sanlo Padre Pio IV, la Tentativa theologica et la Demonstraçào theologica. Tous ces ouvrages ont été condamnés par Rome. Olivae Sousa a vu aussi son traité De foro Ecclesise condamné donec corrigatur. Malgré ces défaillances, les canonistes portugais se sont tenus en général dans de justes limites. Et ils sont nombreux. Le Portugal a eu même la gloire d’avoir produit Agostinho Barbosa, un des plus importants canonistes de l’Église et le plus grand de la chrétienté à son époque (xviie siècle). Il était probabiliste.

Voici les ouvrages les plus remarquables des moralistes et canonistes du Portugal, exception faite pour ceux de Molina dont nous avons suffisamment parlé :

Sebastiào Abreu, S. J., Institutio parochi seu spéculum parochorum in quo tum parochi tum omnes animanun curam exereentes videbunt obligaliones muneris sui, et methodum ad eas rite adimplendas, Evora, 1659, in-fol., etc. — Afonso-Alvares Guerreiro, Thésaurus christianæ religionis, Venise, 1 559, in-fol., etc. ; De administration justifiée, Naples, 1593 ; De modo et online generalis concilii celebrandi, ibid., 1545, in-4° ; De bello justoel injuslo, ibid., 1543, in-4°. — Agostinho Barbosa, Remissiones doctorum in varia loca concilii Tridentini, Lisbonne, 1618, in-4°, etc. ; Remissiones doctorum de dictionibus et clausulis, Rome, 1621, in-4° ; De offtcio et potestate episcopi, ibid., 1623, in-fol., etc. ; Formularium episcopale, Cologne, 1631, in-4°, etc. ; Variæ juris tractationes, Lyon, 1631, in-fol., etc. ; De ofjïcio et potestate parochi, Rome, 1632, in-fol., etc. ; De canonicis et dignilalibus aliis, ibid., 1632, in-4° ; De jure ecclesiastico universo, Lyon, 1634, in-fol., etc. ; Praxis exigendi pensiones contra calumniantes, Barcelone, 1635, in-fol., etc. ; Collertanea bullarii aliarumi’e summorum ponli/icum constitutionum nec non præcipuarum decisionum, quæ ab Aposlolica Sede ac S. Congreg., usque adannum 1633 emanarunt, Lyon, 1634, in-4° ; le même ouvrage a eu plusieurs éditions avec le titre : Summa aposlolicarum decisionum, Lyon, 1645, in-fol., etc. ; Collectanea doctorum qui in suis operibus varia loca conc. Tridenlini incidenter tractarunt, Lyon, 1 634, in-fol., etc. ; Collectanea doctorum lam veterum quam recenliorum in jus pontificium universum, 6 vol. in-fol. : 4 à Rome, 1626 ; 1 à Lyon, 1650 ; 1 à Venise, 1726, etc. ; Selectæ juris universi interpretatione.s addendæ colleclaneis doctorum super quinque priores Decretalium libros, Rome, 1626, in-fol., etc. Il a laissé d’autres ouvrages sur le droit civil. — Luis de Beja, O. S. Aug., Drrisiones casuum conscieniise, Bologne, 1582, in-4°. — Luis Cerqueira, S. J., Monnaie ad sacramenta mi/iistranda. Xangasaky (Japon), 1605, in-4°. — Antonio Cordeiro, S. J., Resoluçôes leojusristicas, Lisbonne, 1718, in-fol. — Manuel Cordeiro, S. J., De obligationi bus clericorum sœculurium et regularium, Lisbonne. L646, in-fol. - Luis da Cruz, O. S. F., Disputât, morales in bullas apostolicas crucialas, Lyon, 1634, in-4°. Rodrigo da Cunha, De confessariis sollicitan tibus mulieres in confessionc, Benavente, 1611, in- 1° ; Explicaçào dos jubileus, 1620, in-4°. — Antonio do Espirito Santo, O. Carm., Dircctorium regularium, Lyon, 1661, in-fol. ; Dircctorium confessariorum, 2 vol. in-fol., Lyon, 1668-1671 ; Consulta varia theologica juridica, Lyon, 1671, in-fol. — Estèvâo Fagundes, S. J., Traclalus in quinque Ecclesiæ præcepta, Lyon, 1625. in-fol., etc. ; In præcepta Decalogi, 2 vol. in-fol., Lyon, 1640, etc. ; De justitia et contractibus, ibid., 1641, in-fol.

— Temudo Fonseca, Decisiones senatus archiepiscopalis Ulyssiponensis, 4 vol. in-fol., Lisbonne, 1643, 1644, 1650, 1729, etc. — Joâo-Baptista Fragoso, S..1., Regimen reipublicæ christianæ, ex sacra theologia et ex ulroque jure, 3 vol., Lyon, 1641, 1648, 1652, etc. — Henrique Henriques, S. J., Summa theologiæ moralis, 2 vol. in-fol., Salamanque, 1591-1593, etc. — Mateus Leitâo, De conscientia vera, Paris, 1652, in-12. — Gomes de Lisboa, O. S. F., Annolaliones sex mille et oclingenta in Sunuham Moralem Astesani, Venise, 1519. — Diogo Lopes Rebelo, Tractatus qui dicitur Fructus sacramenti pœnitenliæ, Paris, 1495, in-8°, etc.

— Isidoro da Luz, O. SS. Trin., Disputaliones de actibus humanis, Paris, 1659, in-fol. — Manuel Mascarenhas, S. J., De sacramentis in génère, baptismo, confirmatione, eucharistia, nec non et sacrificio missæ, Lyon, 1656, etc. — Manuel Monteiro, Orat., Jerarchia episcopal, Lisbonne, 1746, in-fol. — Antonio Fernandes de Moura, Examen theologiæ moralis, Braga, 1613, in-4°, etc. ; Compendio morale resoluçôes de casos de consciencia, Porto, 1625, in-8°. — Luis Nogueira, S. J., Exposilio bullas cruciatæ, Cologne, 1691, in-fol., etc. ; Quæstiones singulares, expérimentales et praclicæ, Coïmbre, 1698, in-fol., etc. — Joào Nunes Varela. Opusculo curial (De matrimonio], Lisbonne, 1751, in-4°.

— Feliciano Olivae Sousa, Tractatus de foro Ecclesiæ materiam utriusque potestatis spiritualis scilicet et temporalis principaliter respiciens, 2 vol., Coïmbre, 16481650, etc. — Afonso-Peres Pacheco, Orat., Apolecla utriusque juris, Roncioloni, 1657, in-4°, etc. — Manuel-Alvares Pêgas, Tractatus de competentiis inter archiepiscopos, episcopos et nuntium… de foro etiam exemptorum et ubi convenire debeant, Lyon, 1675, in-fol., etc. ; Resolutiones foreuses practicabiles in quibus multa quæ in ulroque foro quotidie versantur, Lisbonne, 1668, infol. , etc. ; Opusculum de alternativa beneficiorum provisione sede papali plena, ibid., 1697, in-fol., etc. Il a laissé d’autres ouvrages de jurisprudence civile. -Bento Pereira, S. J., Promptuarium juridicum… cirai universum jus pontificium, impériale ac regium, Lisbonne, 1664, in-fol., etc. ; Elucidarium sacræ théologies moralis et juris utriusque, ibid., 1668, in-fol., etc. ; Promptuarium theologicum morale secundum jus commune et Lusilanum, 2 vol. in-fol., ibid., 1671-1676. — Manuel Pereira, S. J., De restitutione, 2 vol. in-fol., Lisbonne, 1724, etc. — Lourenço Portel, O. S. F., Dubia regularia, Lisbonne, 1618, in-4°, etc. ; Responsiones, casuum moralium, 2 vol. in-4°, Lisbonne. 16181629 ; De triplici volo solemni, ibid., 1624, in- 1° : Explicaçào dos casos reservados, ibid., 1618, in-4°, etc. -Bodrigo do Porto, O. S. F., Manua ! de confessorese pénitentes, Coïmbre, 1549, etc. Après celui-ci, Martin de Azpilcueta Navarro, en a composé un autre plus développé, mais avec le même titre, Coïmbre, 1560. -Afonso de Portugal, Tractatus pcrutilis de indulgentiis, sans date d’impression, mais avant 1522, l’année de la mort de l’auteur. — Fernâo Rebelo, S. J., De obliga tionibus justiliæ, religionis et caritatis, Lyon, 1608, in-fol., etc. — Manuel Rodrigues, <>. s. F., Quæstiones regularium et canonicorum, 3 vol. in fol., Salamanque,