Page:Alfred Vacant - Dictionnaire de théologie catholique, 1908, Tome 10.2.djvu/470

Cette page n’a pas encore été corrigée
2233
2234
MONOPHYSISME, LES ÉGLISES MONOP H YSITES


Clienoudi, consacré en décembre 859, sur la doctrine de l’Incarnation :

Credimus quod in fine temporis Deus misit Filium suura Unigenitum in mundum, qui incarnatus est, similis nobis in omnibus factus, ex Spiritu Sancto et ex Maria virgine, assumpto corpore perfecto, absque peccato : corpore, inquam, anima prsedito, modo incomprehensibili ; fecitque corpus illud unum secum, et univit illud sibi absque alteratione, commistione aut divisione : ita tamen ut una natura fuerit, suppositum unum, persona una. Passus est in corpore propter nos. Cum dicimus Deum passum esse pro nobis et mortuum, secundum fidem intelligimus eum pro nobis passum esse in corpore, cum ipse sit impassibilis Deusque ille unus… Nos recte confitemur quod Deus Verbum suscepit in se voluntarie passiones in corpore ; neque enim dubium est unionem omnino et in omnibus unam esse. Quippe naturæ quæ primum unita ? sunt nulla omnino ratione separantur, Verbo ita dispensante ut sint inseparabiles etiam in ipso passionis tempore, quam in corpore suo suscepit. Hisloria patriarcharum Alexandrinorum, Paris, 1713, p. 305.

Le patriarche Menas (958-970) dit également dans sa profession de foi :

Conflteor naturam unam et personam unam, perfectam ex duabus per unionem absque alterutrius destructione, commistione et corruptione, unius Verbi incarnatam… Credimus et afïirmamus quod unus est Christus, Filius Dei ex duabus naturis et personis divinitatis et humanitatis perfectis ; quodque factus est natura una, persona una Verbi incarnati et inhumanati. Neque omnino dicimus post uinoneni naturas duas, personas duas, voluntates duas et operationes diversas. « Hsec est enim Nestorii sectatorumque ejus sententia. > Renaudot, ibid., p. 361.

c) La doctrine du monophysisme verbal se retrouve dans les livres liturgiques de ces Églises et spécialement dans le texte même de la messe. Nous avons déjà rapporté plus haut, col. 2228, un passage significatif de la liturgie copte de saint Basile. En voici un autre tiré de l’oraison de la fraction de l’hostie dans la liturgie copte de saint Grégoire :

Qui [Christus] incarnatus de Spiritu Sancto et ex gloriosissima, immaculata, sancta Domina nostra Deipara et semper Virgine Maria perfecte homo factus es, non per transmutationem humanitatem mutans, sed uniens tibi eamjsecundum hypostasim modo inexplicabili et inintelligibili, sed absque mutatione et confusione, animam habentem rationalem et intellectu præditam. Ita ex ea processisti Deus homo factus, consubstantialis Patri secundum divinitatem, et consubstantialis nobis secundum humanitatem ; non duas personas aut duas formas habens neque in duabus naturis agnitus, sed unus Deus, unus Dominus, una hypostasis, una voluntas, una pû(71 ; Dei Verbi incarnata et adorata. Renaudot, Lilurgiarum orientalium collectio, éd. cit., t. i, p. 106.

Dans la liturgie syriaque, de Dioscore, on lit cette brève formule :

Deus Unigenitum Deum misit ad salutem nostri generis ; qui ex Spiritu Sancto et Virgine incarnatus et natus est nativitate carnali et non phantastica, exstititque perfecte Filius hominis, Deus interea absque immutatione permanens, omnia ad salutem nostram disponens et perficiens. Renaudot, op. cit., t. ii, p. 287.

La liturgie arménienne contient le passage suivant :

Factus est homo vere et non specie, et unione sins mistione incarnatus este sancta ac Deipara Virgine Maria ; subiit omnes vitse humanæ condiciones prseter peccata.

On trouvera d’autres témoignages exprimant la même doctrine dans les rituels de ces Églises, spécialement dans le rituel de l’ordination. Voir, par exemple, une profession de foi dans le pontifical des Syriens, Denzinger, Ritus Orientalium, t. ii, p. 103.

d) La croyance des Églises monophysites sur l’incarnation nous est enfin manifestée dans les écrits de

leurs principaux il éologiens qui ont vécu après le vie siècle.

a. Voici le témoignage autorisé d’Eusèbe Renaudot sur les théologiens copies : Doclrina de Incarnationis mysterio… fusissime exponitur ab ipsorum theologis eodem omnino sensu, nempe secundum nclurse imitatem, exclusa prorsus confusione, commistione et alteralione. .. Inter theologos de hoc argumento disputarunt Ebnassalus in Collectione principiorum fidei, Jahia, filius Adœi in Tractatu de incarnatione, Abu-Raïta Takritensis, Severus, episcopus Aschmonin, Vincentius, episcopus Copti et anonymi plures. Lit. orient, collectio, t. i, p. 258.

L’évêque de Misra, Chenoudi, qui vivait sur la fin du xie siècle, déclarait en ces termes sa foi contre les phantasiastes : Deus Verbum humanam naturam assumpsit ex B. Virgine similem nobis in omnibus, excepta peccato, eamque sibi conjunxit per intimam unionem, conservatis ulriusque naturee proprietatibus (qu’on remarque ce langage chalcédonien) ; secus enim omnia quæ fecit Jésus Christus, dum in terris conversaretur operareturque mysterium redemptionis noslræ, imaginaria lantum ac phantastica fuissent. Renaudot, Hisloria patriarcharum Alexandrinorum, p. 471-472.

b. Les deux grands théologiens de VÉglise syrienne jacobile au Moyen Age, Denys (Jacques) Bar Salibi († 1171) et Grégoire Barhebrœus († 1286), parlent comme Philoxène et Sévère d’Antioche, au début de la querelle monophysite. Dans son Traité contre les nestoriens, Denys fait la déclaration suivante : « Le corps (ou l’humanité) et le Verbe sont dits une nature, non qu’ils aient la même essence, mais à cause de la composition (aûvGeaiç) et de l’union. » Cf. F. Nau, Analyse du traité de Denys Bar Salibi contre les nestoriens, dans la Revue de l’Orient chrétien, t. xiv (1909), p. 306. Le même, dans son Explication de la messe, interprète les mots du Symbole : El incarnatus est de Spiritu Sancto et de Maria de la manière suivante : De Virgine incarnatus est, seu se univit carni Verbum Deus, et homo factus est sine ulla mutatione aut phanlasia, et mortem in carne pro salute nostra sustulit. Denys Bar Salibi, Expositio liturgiee, éd. J. Labourt, Leipzig, 1903, p. 57.

Quant à Grégoire Barhebræus, à l’objection : Si Christus consubstantialis est Patri, idemque consubstantialis Mariée, quomodo duas non habebit naturas, quibus utrique inœquali œqualis sit ? il répond : Duplex est illa una nature, non simplex. Secundum diversas igiturejus signiftcationes inœqualibus illis ipse œqualis est. Assémani, Bibliotheca orientalis, t. ii, p. 297. Grégoire invente ici une nouvelle expression : L’unique nature du Verbe incarné est double. C’est une manière de traduire la iia. epoenç ctûvŒtoç des premiers docteurs monophysites.

c. Les théologiens arméniens se distinguent par la clarté avec laquelle ils mettent à nu la logomachie qui a divisé les monophysites des catholiques.

Au début du vin 6 siècle, le catholicos Jean Otznetzi, dit le Philosophe, dans son Traité contre les Phantasiastes, explique bien dans quel sens il faut entendre la fameuse formule : Una natura Verbi incarnati :

Etsi dicamus unam naturam Verbi incarnati, non tamen tali stulta deliraque sententia dicimus quasi una ab altéra ablata fuerit aut altéra dissoluta humidarum naturarum more… Incomprehensibilis illa conjunctio, non autem naturarum permutatio nos ad unam asserendam Verbi incarnati naturam perducit. Unam dicere naturam unamque personam Christi, si oporteat brevius loqui, non est secundum identitatem naturas aut secundum consubstantialitatem (hoc enim utrumque fere simul tolleret et Deum hominem esse, et hominem Deum esse), sed, ut saspius dixi, propter ineffabilem Verbi cum suo corpore unionem… Anne times