Page:Descartes - Œuvres, éd. Adam et Tannery, XII.djvu/42

Le texte de cette page a été corrigé et est conforme au fac-similé.

rieux, au fond, des livres de son fils ? Car enfin, sinon son père, le médecin Pierre Descartes, qui n’eut pas le temps de rien publier, du moins son grand-père, Jean Ferrand, avait été l’auteur d’ouvrages de médecine. Cet ancêtre nous apparaît même comme assez dégagé de préjugés en ce temps-là : son gendre, Pierre Descartes, étant mort en 1566, il voulut en faire l’autopsie, et consigna ses observations dans un traité qu’il publia en 1570 sur les maladies de la pierre[1]. D’autre part, au point de vue religieux, même largeur d’esprit sans doute : on était habitué à vivre avec des protestants à Châtellerault, et c’était une des villes du royaume où ceux-ci, depuis 1589, avaient le libre exercice de leur culte[2].

  1. De Nephrisis et Lithiasis, feu de renum & vesicœ calculi, definitione, causis, signis, prœdictione, prœcautione & curatione. Ex Hippocrate, Dioscoride, Galeno, Auicenna, Ætio, & Paulo Ægineta, aliisque celeberrimis medicis, collectis. Per Ioannem Ferrandum feniorem medicum Pictauiensem. (Parisiis, Apud Gulielmum Iulianum, sub signo Amicitiœ, ad gymnasium Cameracense. 1570.) Petit in-8, f. 103. Titre abrégé : De Nephrisis & Lithiasis definitione. F. 11 verso : « Ferrandus, quamplurimos tractauit qui talia patiebantur, inter quos charissimum habuit generum suum à chartis medicum meritissimum, quem cum è viuis excessisset fecare fecit, lapidesque quam plurimos in cauitatibus renum inuenit, sicuti etiam in substantia renum : plures enim reperti sunt, longi, asperi, cornuti, nigri, qui » quoties laborabat, aut equitabat, veilicaban’: renum subdantiam, vnde sanguinolentam meiebat vrinam, & quando quietus manebat, puram & limpidam meiebat. » F. 21 recto : « Ferrandus hoc ipso anno 1566. Secto cadauere sui generi Petri deschartes, re medicâ illustrati, exclusit è substantia vtriusque renis duos lapides, ab vtroque vnum, insignis magnitudinis & crassitie(i), multis alis feu cornibus, aut radicibus in dictâ renum substantia & stomachis feu ventriculis adhærentibus, cum multis lapiliis pisorum magnitudinis repletis, vreteribus quamplurimis arenulis refertis & oppletis. Et in recto intestino, è regione colli vesicae, inuenta est carnolitas putris, quæ sua putrilagine veficam ita lacerauerat, vi inteftinorum excrementa ante obitum, vna cum vrina redderet ad miraculum vsque, & forfitan antea non visum ». On remarquera le nom que Ferrand donne à son gendre, en latin d’abord, puis en français : « generum suum à chartis », et " sui generi Petri deschartes ».
  2. Barbier, loc. cit., 1901, P. 633. Ordonnance du 23 mars 1589, rendue par le roi de Navarre, qui devint cette même année Henri IV (le 1er août). À noter que le futur parrain de notre philosophe, Michel Ferrand, lieutenant général de la sénéchaussée, catholique zélé, résista d’abord, mais il dut se soumettre. D’autre part, à La Haye, on trouve ceci dans Ropartz, p. 34 : « La maison où est né René Descartes, était sur l’ancienne paroisse de Notre-Dame. Il fut baptisé à Saint-Georges, parce qu’au moment de sa naissance Notre-Dame servait de temple aux protestants. »